Trong cuộc phỏng vấn trên truyền hình Thứ Sáu Tuần Thánh, Đức Giáo hoàng nói về Ukraine, niềm hy vọng và thực tại của Satan

Trong cuộc phỏng vấn trên truyền hình Thứ Sáu Tuần Thánh, Đức Giáo hoàng nói về Ukraine, niềm hy vọng và thực tại của Satan

Trong một cuộc phỏng vấn dài với đài truyền hình nhà nước Ý hôm nay, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã thảo luận về nhiều chủ đề bao gồm việc đối phó với sự đau đớn, thống khổ, tầm quan trọng của niềm hy vọng, những ơn của người phụ nữ, thực tại của ma quỷ, cuộc chiến ở Ukraine và các cuộc xung đột trên thế giới, trong đó có nhiều vấn đề vô hình.

Đức Thánh Cha Phanxicô giảng trong Lễ Truyền Dầu tại Đền thánh Phêrô ở Vatican. (photo: Franco Origlia / Getty Images)

Edward Pentin

15 tháng Tư, 2022

“Thứ Sáu Tuần Thánh hôm nay, trước Chúa Giêsu bị đóng đinh, hãy để Ngài chạm vào tâm hồn bạn, hãy để Ngài nói với bạn bằng sự im lặng và bằng nỗi đau đớn của Ngài,” Đức Thánh Cha Phanxicô nói với ký giả Lorena Bianchetti người Ý trong cuộc phỏng vấn phát sóng vào chiều Thứ Sáu Tuần Thánh trong chương trình A Sua Immagine (In His Image) trên kênh truyền hình nhà nước Rai Uno của Ý.

“Ngài nói với bạn qua những người đang đau khổ trên thế giới: những người bị đói, bị chiến tranh, bị bóc lột, và tất cả những điều như vậy. Hãy để Chúa Giêsu nói với bạn, và xin đừng nói. Hãy im lặng. Hãy để Ngài là người nói, và xin ơn biết nhỏ những giọt lệ”.

Dưới đây là toàn văn do Bộ Truyền thông Vatican phát hành:

*****

Lorena Bianchetti: Trước hết, con xin cảm ơn vì Đức Thánh Cha đã đến đây. Con ở đây thay mặt cho tất cả những người, vào thời điểm này, đang trải qua những trạng thái phức tạp của linh hồn: hoang mang, đau khổ, sợ hãi, đau đớn. Con sẽ bắt đầu với một thời điểm: 3 giờ, 3 giờ chiều. Chúa Giêsu chết trên thánh giá, và chết như một người vô tội. Có rất nhiều người không muốn chiến tranh, nhưng họ đang phải gánh chịu nó. Những ngày nay, hình ảnh của các thi thể vô hồn trên đường phố, thậm chí có tin nói về những lò hỏa thiêu di động, và thậm chí là về sưhãm hiếp, tàn phá, man rợ. Điều gì đang xảy ra với nhân loại, thưa Đức Thánh Cha?

ĐTC Phanxicô: Nhưng điều này không phải là mới. Một nhà văn đã nói rằng “Chúa Giêsu Kitô chịu thống khổ cho đến tận thế.” Ngài chịu thống khổ trong con cái Ngài, trong các anh chị em của Ngài, trên hết là những người nghèo, những người bị gạt ra bên lề, trong những người nghèo khổ không thể tự vệ. Lúc này ở Châu Âu, cuộc chiến đang thực sự ảnh hưởng đến chúng ta. Nhưng chúng ta hãy nhìn xa hơn một chút. Thế giới đang có chiến tranh, thế giới đang có chiến tranh! Syria, Yemen — sau đó hãy nghĩ đến những người Rohingya bị đuổi ra ngoài, không còn quê hương. Chiến tranh ở khắp nơi. Cuộc diệt chủng ở Rwanda cách đây 25 năm. Bởi vì thế giới đã lựa chọn — thật khó nói điều này — nhưng thế giới đã chọn con đường của Cain và chiến tranh đang làm những gì Cain đã làm, đó là giết anh em của mình.

Lorena Bianchetti: Và nó là như vậy bởi vì sự thiện tồn tại và cái ác tồn tại. Cha đã thường cảnh báo chúng con về cách thức hoạt động của cái ác. Cha đã nói với chúng con rằng ma quỷ thể hiện hắn trong ánh sáng tốt lành, nó nịnh hót chúng ta. Nhưng thực tế, cái ác chỉ muốn đánh bại chúng ta: không đối thoại với ma quỷ. Và vì thế con xin hỏi cha, dựa theo những gì cha đã nói, làm thế nào có thể tìm được các hình thức hòa giải, các hình thức đối thoại với người đó, hoặc ở bất kỳ mức độ nào, với những người đó, những người muốn và chỉ theo đuổi việc áp đặt quyền lực?

ĐTC Phanxicô: Khi tôi nói đừng đối thoại với ma quỷ, đó là vì ma quỷ là ác độc, chẳng có gì tốt lành! Chúng ta nói rằng hắn là một kẻ ác tuyệt đối. Hắn là kẻ nổi loạn chống lại Thiên Chúa! Nhưng với những con người bệnh tật, mắc căn bệnh hận thù này, chị hãy nói chuyện, chị hãy đối thoại, và Chúa Giêsu đã trò chuyện với nhiều tội nhân, thậm chí với Giuđa cho đến tận cùng vẫn là “bạn”, luôn luôn dịu dàng vì tất cả chúng ta luôn có một chút thiện, với Thần Khí của Chúa, mà Ngài đã đóng ấn trong chúng ta. Và khi tôi đứng trước một người và tôi luôn luôn — tất cả chúng ta đều nói thế này, chúng ta đều nói cách khác nhau — khi chúng ta đứng trước một người, chúng ta phải nghĩ về điều gì đối với người đò: về phần xấu xa hay về phần ẩn giấu, phần tốt hơn.

Tất cả chúng ta đều muốn điều tốt, tất cả mọi người! Đây thực sự là hình ảnh của Chúa trong chúng ta. Nhưng chúng ta không bao giờ được từ bỏ một người, không ... người cuối cùng đã làm điều ác, và nói, “Người này bị kết án.”

Tôi chợt nhớ một người phụ nữ đến xưng tội với Thánh Curé of Ars vì chồng chị ta đã nhảy cầu tự tử. Thánh Curé nghe chị ta khóc nói. “Điều con lo lắng nhất là anh ấy đã rơi vào hỏa ngục.” Thánh nhân nói với chị: “Gượm đã. Giữa cây cầu và dòng sông là lòng thương xót của Chúa.” Thiên Chúa luôn cố gắng cứu chúng ta ngay cả đến phút cuối cùng, vì Ngài đã đóng ấn điều thiện trong chúng ta. Người cũng đã đóng ấn cho Cain, Aben và Cain, nhưng Cain đã làm một hành động bạo lực; và chiến tranh được thực hiện bằng hành động như vậy.

Lorena Bianchetti: Tuy nhiên, Cha nghĩ thế nào, ngay cả trên quan điểm văn hóa, liệu có đủ cam kết — con đang nói về cấp độ giáo hội, không chỉ riêng về văn hóa — đã có đủ cam kết để cảnh báo những người bị cám dỗ vấp ngã và sống với địa ngục trong tâm hồn của ngay trên trần gian này? Con nói điều này với cha, bởi vì có những lúc chúng ta sống trong một xã hội mà ở đó dường như ma quỷ thì hấp dẫn hơn, kích thích hơn những gì tốt đẹp, sự trung thực, tốt bụng, thậm chí là tinh thần, những điều dường như là nhàm chán.

ĐTC Phanxicô: Đúng vậy, đây là sự thật. Sự ác quyến rũ hơn. Quay trở lại vấn đề ma quỷ, có người nói rằng tôi nói quá nhiều về ma quỷ. Nhưng ma quỷ là thật. Tôi tin vào ma quỷ hả! Một số người nói: “Không, ma quỷ là chuyện hoang đường.” Tôi không đi theo những chuyện hoang đường, tôi đi cùng thực tế, tôi tin điều đó. Nhưng ma quỷ có sức quyến rũ. Sự quyến rũ luôn cố gắng len lỏi vào một điều gì đó đầy hứa hẹn. Nếu tội lỗi là xấu xa, nếu chúng không có bất cứ điều gì tốt đẹp, thì không ai phạm tội. Ma quỷ trình bày điều gì đó đẹp đẽ về tội cho bạn, và dẫn bạn đến với tội. Ví dụ, những người khởi tạo chiến tranh, những người phá hủy cuộc sống của người khác, những người bóc lột mọi người trong công việc.

Hôm trước tôi có nghe một gia đình kể lại rằng cha của họ, khi vẫn còn là một thanh niên mới lập gia đình, phải làm công việc nhà nông vào ban ngày, ra khỏi nhà từ sáng sớm và tối muộn mới về, hưởng lương rất ít, bị bóc lột bởi một công ty trị giá hàng tỷ. Đây cũng là chiến tranh. Điều này cũng đang phá hủy, không chỉ là xe tăng, điều này cũng là sự hủy diệt. Ma quỷ luôn theo đuổi sự hủy diệt của chúng ta. Tại sao? Vì chúng ta là hình ảnh của Chúa.

Hãy quay lại ý ban đầu, vào lúc ba giờ chiều. Chúa Giêsu chết, chết một mình. Cô đơn hoàn toàn, thậm chí cả Thiên Chúa cũng bỏ rơi: “Sao Cha lại bỏ con?” Cô độc tuyệt đối, bởi vì Ngài muốn đi xuống tận vực thẳm sâu nhất của sự cô độc của chúng ta để kéo chúng ta ra khỏi nó. Người trở về với Chúa Cha, nhưng trước hết Ngài đi xuống, Ngài ở trong mọi người bị bóc lột, những người chịu đau khổ vì chiến tranh, những người gánh chịu sự hủy diệt, những người bị buôn bán. Có biết bao phụ nữ là nô lệ của tình trạng buôn người ở Roma này và trong các thành phố lớn. Đó là một công việc của sự ác. Đó là chiến tranh.

Lorena Bianchetti: Nói tóm lại, như Dostoevsky đã nói trong Anh em nhà Karamazov: “Thiên Chúa và ma quỷ đang chiến đấu ở đó, và chiến trường là tâm hồn của con người.” Đó là nơi trận chiến diễn ra.

ĐTC Phanxicô: Đó là nơi nó diễn ra. Đây là lý do tại sao cần có sự hiền lành, khiêm nhường để thưa với Chúa: “Con là một tội nhân, nhưng xin Chúa cứu con, xin giúp con!” Bởi vì mỗi người chúng ta đều có khả năng làm những gì người khác đang làm đó là tiêu diệt con người, bóc lột con người. Vì tội lỗi có thể xảy ra do sự yếu đuối của chúng ta và cũng do lòng kiêu ngạo của chúng ta.

Lorena Bianchetti: Lúc nãy cha có nhắc lại câu Chúa Giêsu đã nói trên thập tự giá: “Lạy Thiên Chúa của con, sao Ngài bỏ rơi con?” Và câu này cho thấy sự cô độc, nhưng cũng là nỗi thống khổ, đau đớn, và như vậy, thậm chí là tuyệt vọng là trạng thái tâm hồn mà tất cả chúng ta trải qua khi chúng ta không biết giải pháp cho đau khổ là gì, và thậm chí là cảm giác tội lỗi. Nói về sự tuyệt vọng, thưa Cha con chợt nhớ một hình ảnh từ cuộc chiến này — và con nói điều này với tư cách là một người mẹ — hình ảnh một người cha đang ôm đứa con của ông trên tay vì nó bị trúng mảnh đạn. Anh ấy và vợ chạy đến bệnh viện, tuyệt vọng. Tin cho biết về đứa nhỏ này, thật không may là đã không qua khỏi. Con không thể tưởng tượng được sự tuyệt vọng nào đau đớn hơn sự tuyệt vọng của hai cha mẹ mất đứa con theo cách này. Cha muốn nói với họ điều gì? Cha muốn nói gì với những người cha mẹ đang sống trong trải nghiệm đau đớn này?

ĐTC Phanxicô: Chị biết đấy, chị học trong cuộc sống. Tôi đã phải học nhiều thứ, và tôi vẫn phải học vì tôi hy vọng sống lâu hơn một chút, nhưng tôi cần phải học. Và một trong những điều tôi học được là đừng nói khi một người đang đau khổ. Cho dù một người bệnh, hoặc một thảm kịch. Tôi nắm chặt tay của họ, im lặng. Nhưng khi họ đến với chị [để nói], và chị bị bệnh, “Không, nhưng bà ấy ở đây hoặc ở đó, nhưng Thiên Chúa …” Hãy im lặng! Giữ im lặng! Trước sự đau khổ: im lặng. Và khóc. Khóc đúng là một món quà của Thiên Chúa, nó là một món quà mà chúng ta cần phải cầu xin: xin ơn để biết khóc, trước những yếu đuối của chúng ta, trước những yếu đuối và thảm cảnh của thế giới. Nhưng không có lời nói nào.

Chị đã trích lời của văn hào Dostoevsky. Nó nhắc tôi nghĩ đến [nhớ đến] tập sách nhỏ đó giống như một bản tóm tắt tất cả triết lý của ông, thần học của ông, mọi thứ: tập truyện ngắn Notes from the Underground. Và trong đó truyện kể rằng có người đang hấp hối, một người đã chết — họ là những người bị kết án, những tù nhân đang nằm trong bệnh viện — một người chết ở đó và họ sẽ đưa những người đó đi. Và có một người ở giường khác, nói: “Xin làm ơn gượm đã! Anh ấy đã có một người mẹ”. Hình ảnh người phụ nữ, hình ảnh người mẹ trước thánh giá. Đây là một thông điệp, đó là một thông điệp của Chúa Giêsu dành cho chúng ta, đó là thông điệp về sự dịu dàng của một người mẹ. Trong thời khắc tồi tệ nhất của cuộc đời, Chúa Giêsu đã không xúc phạm.

Lorena Bianchetti: Vì cha đã nhắc đến những người phụ nữ, thưa Đức Thánh Cha, thật sự có những người phụ nữ đứng dưới thập tự giá. Có một hình ảnh khác mà con muốn đưa lên. Chúng ta quay trở lại Ukraine. Một người phụ nữ mang thai, được khiêng trên cáng vì chị ấy bị thương trong chiến tranh, được khiêng đi giữa đống đổ nát, trong khi cố gắng vuốt ve bụng của chị ấy với chút sức lực cuối cùng mà chị ấy còn lại. Từ thông tin cho biết, cả người phụ nữ cùng với đứa con này cũng không qua được. Quả thật, người phụ nữ, sức mạnh của người phụ nữ, hiện lên trong tâm trí con. Những bà mẹ người Nga hiện lên trong tâm trí con, những bà mẹ người Ukraine hiện lên trong tâm trí con. Do đó, về vai trò của người phụ nữ, con xin hỏi cha: vai trò tích cực của phụ nữ quan trọng như thế nào trên bàn đàm phán để xây dựng hòa bình cách cụ thể?

ĐTC Phanxicô: Có một thành ngữ, “Phụ nữ có khả năng mang đến sự sống ngay cả cho một người đã chết.” Phụ nữ ở ngã ba đường của những bất hạnh lớn nhất, họ ở đó, họ mạnh mẽ. Điều này thật thú vị. Chúa Giêsu là chàng rể của Giáo hội, và Giáo hội là một người nữ. Đây là lý do tại sao Giáo hội mẹ rất mạnh mẽ. Tôi không đề cập đến chủ nghĩa giáo quyền, đến tội lỗi của Giáo hội. Không. Giáo hội Mẹ có nghĩa là người, dưới chân thập tự giá, nâng đỡ những kẻ tội lỗi là chúng ta.

Một điều khiến tôi rất xúc động, và làm cho tôi liên tưởng đến Mẹ Maria và những người phụ nữ khác dưới chân thập giá. Đôi khi tôi phải đến một giáo xứ nào đó trong một khu vực ở Buenos Aires có tên là Villa Devoto. Tôi đi xe buýt, chuyến 86. Nó chạy ngang phía trước một nhà tù, và nhiều lần tôi đi ngang qua và có một hàng dài mẹ của các tù nhân ở đó. Họ để cho mọi người nhìn thấy khuôn mặt của họ vì những đứa con, vì mọi người đi ngang qua sẽ nói: “Đây là những người mẹ của những kẻ ở trong kia.” Và họ đã chấp nhận những cuộc kiểm tra an ninh đáng xấu hổ nhất, tất cả chỉ để được nhìn thấy đứa con của họ. Sức mạnh của một người phụ nữ, của một người mẹ, có thể đồng hành cùng con cái họ đến tận cùng. Còn đây là Mẹ Maria và những người phụ nữ dưới chân thánh giá.

Và để đồng hành với một đứa con, biết rằng nhiều người sẽ nói: “Nhưng người đàn bà này, làm thế nào mà bà ấy nuôi một đứa con với kết cục như vậy?” và tin đồn thổi tức thì. Nhưng người phụ nữ không để điều đó làm phiền họ: khi một đứa con bị đe dọa, khi sự sống bị đe dọa, phụ nữ vẫn tiến tới. Đây là lý do tại sao điều chị đang nói — trao một vai trò cho phụ nữ trong những thời khắc khó khăn, trong những thời khắc bi thảm — lại vô cùng quan trọng, rất quan trọng. Họ biết sự sống là gì, chuẩn bị những gì cho sự sống cho cái chết, họ biết rõ. Họ nói ngôn ngữ đó.

Lorena Bianchetti: Và còn nữa, thưa Đức Thánh Cha — vì chúng ta cũng đang nói về nhiều cái chết do chiến tranh gây ra — còn nhiều cái chết thầm lặng nhưng không kém phần thảm khốc. Con đang nghĩ về những người bị giết bởi mafia, và con đang nghĩ về những người phụ nữ bị giết bởi chính người bạn đời của họ. Đúng là kẻ sau rốt sẽ trở thành người thứ nhất trên Thiên Đàng, nhưng những con người này và những người đã mất đi người thân yêu của mình, làm sao họ có thể tin vào công bằng, vào một hình thức bồi thường nào đó ngay cả trên thế gian này?

ĐTC Phanxicô: Việc bóc lột phụ nữ là lương thực hàng ngày của chúng ta. Bạo lực đối với phụ nữ là lương thực hàng ngày của chúng ta. Những người phụ nữ phải chịu đựng sự đánh đập, chịu đựng sự bạo hành của bạn đời và gánh chịu điều đó trong im lặng, hoặc với những người bỏ đi mà không nói lý do. Đàn ông chúng tôi luôn đúng: chúng tôi hoàn hảo. Và phụ nữ bị xã hội lên án phải giữ im lặng. “Không, nhưng bà ta bị điên, bà ta là người có tội.” Họ đã nói gì về Mađalêna. “Hãy nhìn cô ta, hãy nhìn những gì cô ta đã làm. Cô ta là một kẻ có tội!” “Thế bạn không phải là người có tội à? Bạn không mắc sai lỗi sao?” Nhưng phụ nữ là nguồn bảo tồn của nhân loại. Tôi tin điều này. Phụ nữ là sức mạnh. Và ở đó, dưới chân thập giá, các môn đệ đã chạy trốn, những người phụ nữ thì không, họ đã theo Người suốt đời. Và Chúa Giêsu trên đường lên đồi Canvê đã dừng lại trước một nhóm phụ nữ đang thương khóc. Họ có thể khóc, đàn ông chúng tôi khô khan hơn. Và Ngài dừng lại [và nói]: “Hãy khóc cho con cháu” bởi vì nhiều điều sẽ xảy ra chống lại chúng.

Lorena Bianchetti: Và thưa Đức Thánh Cha, lúc này con nghĩ đến những người tháo chạy: có những hình ảnh về cuộc tháo chạy của những người Ukraine buộc phải rời bỏ đất đai, nhà cửa, bỏ những người thân yêu của họ. Than ôi, đó là một trong những cuộc di tản mới nhất mà có lẽ chúng ta đã trở nên quen thuộc. Nhưng trong trường hợp này, đã có một phản ứng rất cụ thể. Cho con hỏi cha, cha có nghĩ rằng phản ứng này có nghĩa là đã có những vết nứt trên bức tường của sự thờ ơ, của thành kiến đối với những người chạy trốn khỏi các khu vực trên thế giới bị thương tích bởi chiến tranh, hay những người tị nạn sẽ tiếp tục bị xếp vào hạng mục gây phiền toái?

ĐTC Phanxicô: Đúng vậy. Người tị nạn bị xếp hạng như vậy. Có tầng lớp thứ nhất, thứ hai, màu da, [nếu] họ đến từ một quốc gia phát triển [hoặc] một quốc gia không phát triển. Chúng ta là những người phân biệt chủng tộc, chúng ta là những người phân biệt sắc tộc. Và điều này thật tệ. Vấn đề của người tị nạn là vấn đề mà chính Chúa Giêsu cũng đã phải chịu đựng, bởi vì Ngài là một người di cư và tị nạn ở Ai Cập khi còn nhỏ, để thoát khỏi cái chết. Biết bao nhiêu người đang chịu đau khổ để thoát cái chết!

Có một tấm ảnh của cuộc tháo chạy đến Ai Cập mà một họa sĩ Piedmont thực hiện. Anh ấy gửi nó cho tôi và tôi đã tạo ra những tấm thiệp thánh từ nó. Bức ảnh cho thấy Thánh Giuse với đứa bé đang chạy trốn. Nhưng Thánh Giuse không có râu, không. Ngài là người Syria, kể từ hôm nay, với một em bé, đang chạy trốn chiến tranh ngày hôm nay. Khuôn mặt đau khổ của những người này, giống như Chúa Giêsu, đã buộc phải chạy trốn. Và Chúa Giêsu đã trải qua tất cả những điều đó, Ngài vẫn ở đó.

Trên thập tự giá, có những người đến từ các nước Châu Phi đang có chiến tranh, từ Trung Đông đang có chiến tranh, từ Châu Mỹ Latinh đang có chiến tranh, từ Châu Á đang có chiến tranh. Vài năm trước, tôi đã nói rằng chúng ta đang sống trong cuộc chiến tranh thế giới thứ ba theo khu vực. Nhưng chúng ta vẫn không học được. Tôi — tôi là một thừa tác viên của Chúa và là một tội nhân, được Chúa chọn, nhưng vẫn là một tội nhân — khi tôi đến Redipuglia vào năm 2014 để tưởng niệm một trăm năm, tôi đã nhìn thấy và tôi đã khóc. Tất cả những gì tôi có thể làm là khóc. Tất cả các thanh thiếu niên, tất cả các thiếu niên. Rồi một ngày, tôi đến nghĩa trang ở Anzio, và tôi nhìn thấy những người thanh niên đã đổ bộ vào Anzio. Tất cả còn trẻ! Và tôi lại khóc ở đó. Tôi xúc động rơi nước mắt trước điều này.

Tôi nghĩ lúc đó là hai năm trước, khi có lễ tưởng niệm cuộc đổ bộ ở Normandy. Tôi thấy các vị lãnh đạo chính phủ, đã có một sự hợp nhất ... họ đã tưởng niệm biến cố này. Nhưng tại sao tất cả chúng ta không tưởng niệm 30.000 người chiến binh đã ngã xuống trên các bãi biển của Normandy? Chiến tranh đang lớn dần lên với cái giá là sự sống của con cái chúng ta, của những người trẻ tuổi của chúng ta. Đây là lý do tại sao tôi nói rằng chiến tranh là một sự quái dị! Chúng ta hãy đến những nghĩa trang đó, là chính cuộc đời của ký ức này. Chúng ta hãy nghĩ về cảnh tượng được ghi lại: những con tàu cập cảng Normandy, mở cửa, những thanh niên nhảy xuống với khẩu súng trường của họ và người Đức ... (ghi chú của BTV: Đức Thánh Cha bắt chước hành động bắn súng). Ba mươi nghìn người trên bãi biển.

Lorena Bianchetti: Và điều này đưa con đến vấn đề chạy đua vũ trang, đến chủ đề này. Một chủ đề cha đã đề cập nhiều lần, có lẽ không phải lúc nào cũng được chú ý. Trong thời gian gần đây, tại sao cha nói rằng người ta đã đầu tư vào vũ khí nhiều hơn cho giáo dục và đào tạo. Tại sao loài người vẫn không học được từ quá khứ mà tiếp tục sử dụng vũ khí để giải quyết vấn đề của họ?

ĐTC Phanxicô: Tôi hiểu những chính phủ mua vũ khí, tôi hiểu họ. Tôi không biện minh cho họ, nhưng tôi hiểu họ. Bởi vì chúng ta phải tự vệ, vì [đây] là khuôn mẫu chiến tranh của Cain. Nếu có một khuôn mẫu cho hòa bình thì điều này sẽ không cần thiết. Nhưng chúng ta đang sống với khuôn mẫu độc ác giết chóc lẫn nhau vì khao khát quyền lực, mong muốn an ninh, khao khát nhiều thứ. Nhưng tôi nghĩ về những cuộc chiến bị che giấu, những cuộc chiến không ai nhìn thấy, đang ở rất xa chúng ta. Có nhiều. Tại sao? Để khai thác ư? Chúng ta đã quên đi ngôn ngữ hòa bình — chúng ta đã quên nó. Chúng ta nói về hòa bình. Liên hợp quốc đã làm mọi thứ có thể, nhưng họ không thành công. Tôi quay trở lại đồi Canvê. Ở đó, Chúa Giêsu đã làm mọi việc. Với lòng thương xót, với lòng nhân, Người đã cố gắng thuyết phục những người lãnh đạo, nhưng không được: chiến tranh, chiến tranh, chiến tranh chống lại Người! Để chống lại sự hiền lành bằng cuộc chiến tranh vì an ninh: “Thà một người chết cho dân còn hơn,” thầy thượng tế nói, bởi nếu không, người La Mã sẽ đến. Và chiến tranh.

Lorena Bianchetti: Như vậy, liên kết với những gì cha đã nói, chúng ta đã nói về những người phụ nữ dưới thập tự giá, về những người đàn ông có quyền lực — lúc đó có Philatô, Hêrôđê, Caipha. Tất cả những người này lẽ ra đã có thể cứu một người vô tội nhưng không làm: họ không muốn đối mặt với rủi ro vì sự thật. Họ đã chết, nhưng mô thức của họ vẫn còn phù hợp cho đến ngày nay. Tại sao họ không có can đảm để chọn điều thiện, thậm chí bảo vệ một Người chỉ đơn giản yêu cầu rằng chúng ta phải yêu thương nhau?

ĐTC Phanxicô: Trong Tin mừng, có một người phụ nữ không được nói đến nhiều — bà ta được nói đến một cách hơi tình cờ — đó là vợ của Philatô. Bà ta hiểu ra điều gì đó. Bà ấy nói với chồng: “Đừng nhúng tay vào vụ xử người công chính này.” Nhưng Philatô không nghe bà ta nói, “chuyện của đàn bà.” Nhưng người phụ nữ không có quyền lực trong Tin Mừng này, người xuất hiện cách bất ngờ, đã hiểu được thảm kịch xảy ra từ xa. Tại sao? Có lẽ vì đã là mẹ nên bà ấy sở hữu trực giác của người phụ nữ. “Hãy cẩn thận để họ không lừa dối bạn.” Ai? Quyền lực. Từ Chúa Nhật đến Thứ Sáu đó, quyền lực đó đã có thể thay đổi ý kiến của mọi người. Từ Hoan hô vào ngày Chúa nhật đã trở thành Đóng đinh nó! vào thứ Sáu. Và đây là lương thực hàng ngày của chúng ta. Phụ nữ là người báo động.

Lorena Bianchetti: Và vì vậy, thưa Đức Thánh Cha, Chúa Giêsu trên thập giá, sau câu nói, “Lạy Thiên Chúa của con, sao Ngài bỏ rơi con?” Chúng ta đang nói về sự tuyệt vọng, về nỗi thống khổ và cả về sự cô độc: Thứ Sáu Tuần Thánh là ngày của sự cô độc. Và sự cô đơn khiến con không thể không nghĩ về những gì mà mỗi người trong chúng ta đã trải qua trong thời điểm đỉnh đại dịch. Con nghĩ đến những người già, con nghĩ đến những người trẻ, con nghĩ đến những người đã trải qua thử thách của bệnh tật, và những người phải đeo mặt nạ thở vì họ không thở được. Và con nghĩ đến cha, thưa Đức Thánh Cha, vào ngày 27 tháng 3 năm 2020. Lúc đó, người nghĩ gì khi đi qua Quảng trường Thánh Phêrô, hoàn toàn trống vắng, ướt sũng vì mưa, khi tiến đến các bậc tam cấp của Vương cung Thánh đường?

ĐTC Phanxicô: Tôi không biết rằng tôi đang suy nghĩ. Cảm nhận thì có. Tôi đang cố gắng cảm nhận sự bi thảm của thời khắc đó, của rất nhiều người. Nhưng chị nhấn mạnh sự cô đơn, sự đau khổ của thời gian đó, của những người già. Thú vị thật: họ luôn là những người phải trả giá. Và người trẻ cũng vậy, vì chúng ta cướp đi niềm hy vọng của người trẻ. Chúng ta buộc họ phải đi theo con đường của Turandot: “hy vọng luôn gây thất vọng.” Không, hy vọng không bao giờ làm thất vọng! Nhưng chính những người trẻ và người già có khả năng phản ứng bằng đôi tay và trái tim của họ: đây là lý do tại sao tôi liên tục nhấn mạnh rằng người trẻ và người già cần đối thoại. Sự khôn ngoan của người già, nhưng với sự đơn độc mà họ đã phải trải qua. Sự khôn ngoan của người cao tuổi vì vậy thường bị bỏ qua và bị gạt sang một bên trong nhà dưỡng lão.

Trước đây tôi thích đến các nhà dưỡng lão ở Buenos Aires, ở thành phố lớn có rất nhiều. Tôi hỏi một người bà cụ: “Bà có khỏe không? Bà có bao nhiêu đứa con? Ồ, bốn hả? Và chúng có đến không?” “Sì ... không, chúng bỏ tôi một mình.” Cô y tá đang lắng nghe và trên đường đi ra: “Thưa cha, đã sáu tháng nay không có ai đến cả.” Bỏ rơi người già là bỏ rơi trí khôn, bởi vì chúng ta đôi khi là siêu nhân, cái gì cũng biết. Chúng ta chẳng biết gì cả! Sự cô đơn của người già và sự lợi dụng người trẻ, vì người trẻ sẽ trở nên tồi tệ nếu không có sự khôn ngoan đến từ một dân tộc. Chúa Giêsu mang tất cả những điều này trong lòng vào thời khắc đó: tất cả chúng ta đều ở đó.

Chị nhắc lại Statio Orbis của tháng Ba, hai năm về trước, và chị cảm nhận tất cả những điều này. Nhưng tôi không biết rằng quảng trường lúc đó trống vắng, tôi không biết điều đó. Tôi đến và không có ai [ở đó]. Chắc chắn, tôi biết rằng vì trời mưa sẽ chỉ có một vài người, nhưng không có ai cả. Đó là một thông điệp từ Thiên Chúa để hiểu rõ về sự cô độc. Sự cô đơn của những người già, sự cô đơn của những người trẻ mà chúng ta để mặc họ. “Hãy để họ được tự do.” Không! Họ là những nô lệ cô đơn. Hãy đồng hành cùng họ!

Đây là lý do tại sao điều quan trọng là họ phải nhận lấy sự thừa kế của người già, khoản nợ chưa trả của họ. Sự cô đơn của những người trẻ, của người già. Sự cô đơn của những người bệnh tâm thần trong các cơ sở chăm sóc sức khỏe. Sự đơn độc của những người đang trải qua bi kịch gia đình, bi kịch cá nhân. Sự cô đơn của một người phụ nữ bị chồng hành hạ, nhưng là [người] phải giữ im lặng để cứu lấy gia đình. Có rất nhiều hình thức cô đơn mà chúng ta trải qua. Chị cũng có sự cô đơn của riêng chị. Tôi có sự cô đơn của tôi; chắc chắn, chị có của riêng chị. Những sự cô đơn nhỏ bé, nhưng chúng ở đó, trong những cô đơn nhỏ bé đó, chúng ta có thể hiểu được sự cô đơn của Chúa Giêsu, sự cô độc của thập giá.

Lorena Bianchetti: Cha có bao giờ cảm thấy cô đơn khi thi hành thừa tác vụ của cha chưa?

ĐTC Phanxicô: Không, Chúa rất tốt với tôi. Tôi không biết. Nếu có điều gì không hay, Ngài luôn đặt một ai đó vào để giúp tôi! Ngài luôn luôn có mặt. Ngài rất hào phóng. Có lẽ vì Ngài biết rằng tôi sẽ không thể làm được gì một mình! (Ghi chú của BTV: ĐTC cười).

Lorena Bianchetti: Nhưng cha biết đấy, ngày 27 tháng Ba đó — con nghĩ rằng con nói thay cho tất cả mọi người — cha đã ôm chúng con trong vòng tay của cha, cha đã cho chúng con rất nhiều sức mạnh vào ngày hôm đó. Do đó, mỗi người trong chúng con đều nhận thức được, và theo một cách nào đó, con tin rằng chúng con đã bắt đầu lại. Một câu hỏi khác, vì, như chúng ta đã nói, Chúa Giêsu đã bị đánh đòn, bị sỉ nhục, bị đội mão gai trên đầu, bị đóng đinh trên thập tự giá. Và theo một cách nào đó, tất cả những điều này xảy đến với Người có phần từ bên trong gia đình của Ngài, vì chính Giuđa đã phản bội Ngài, và Phêrô đã chối Ngài. Tóm lại: những đòn quyết định đã được tung ra bởi chính những người thân cận với Ngài. Vậy, những vết thương mà Giáo hội ngày nay tiếp tục gây ra cho Đấng bị đóng đinh là gì?

ĐTC Phanxicô: Tôi nói rõ ràng về điều này bởi vì tôi chắc chắn về điều này. Thập giá nặng nề nhất mà Giáo hội hôm nay gây ra cho Chúa là tính thế gian, tinh thần thế gian. Tinh thần thế gian một phần là tinh thần quyền lực, nhưng không chỉ là quyền lực, nó đang sống theo phong cách của thế gian được nuôi dưỡng và lớn lên bằng tiền. Đây là một điều thú vị. Trong ba cám dỗ quỷ trình bày cho Chúa Giêsu, quỷ đề xuất những điều thuộc về thế gian. Đầu tiên là sự nổi tiếng, điều này dễ hiểu: đây là điều thuộc con người — nhưng sau đó? Quyền lực, phù phiếm: những thứ thuộc về thế gian. Bởi vì phương pháp thì rất hấp dẫn, và Giáo hội, khi rơi vào tính thế gian, rơi vào tinh thần thế gian, thì Giáo hội bị đánh bại. Chính tinh thần thế gian là nguyên nhân gây ra tác hại tồi tệ nhất ngày nay, nhưng nó luôn luôn là như vậy. Khi Chúa Giêsu nói với chúng ta: “Hãy đưa ra lựa chọn rõ ràng, anh em không thể phục vụ hai chủ. Hoặc là phụng sự Thiên Chúa” — và tôi mong Ngài nói “hoặc phụng sự ma quỷ” — nhưng không nói điều này. “Hoặc là phục vụ Thiên Chúa hoặc phục vụ tiền bạc.” Sử dụng tiền bạc để làm việc thiện, để hỗ trợ gia đình với việc làm chính đáng. Nhưng để phục vụ! Và tính thế gian, chúng ta có thể phải mất nhiều thời gian cho vấn đề này.

Lorena Bianchetti: Con có đọc biết rằng Đức Lêô XIII đã có lời cầu nguyện chống lại ma quỷ được đọc vào cuối lễ, vì ngài nói rằng nguy cơ ma quỷ có thể xâm nhập vào Giáo hội qua cả các khe cửa. Vậy cha nghĩ gì về những đường khe mà ma quỷ đã xâm nhập thành công vào Giáo hội ngày nay?

ĐTC Phanxicô: Tính thế gian — nhưng vấn đề này luôn luôn như vậy. [Ở] mọi thời đại, tính thế gian thay đổi tên gọi của nó, nhưng nó [luôn luôn] là tính thế gian. Mỗi ngày, tôi đều đọc kinh Thánh Micae Tổng lãnh Thiên Thần vào buổi sáng. Hằng ngày! Để lời kinh có thể giúp tôi chiến thắng ma quỷ. Có người nghe thấy tôi có thể nói rằng: “Nhưng, thưa Đức Thánh Cha, cha đã học hỏi nghiên cứu, cha là giáo hoàng và cha vẫn tin có ma quỷ sao?” Vâng, tôi tin có ma quỷ, tôi tin có hắn. Tôi sợ hắn, đây là lý do tại sao tôi phải tự bảo vệ cho mình thật nhiều như vậy. Ma quỷ là kẻ đã làm tất cả những điều đó để cuối cùng Chúa Giêsu có kết cục như Ngài đã có, trên thập tự giá. Quyền lực của bóng tối trên Chúa Giêsu: “Đây là giờ của ngươi,” quyền lực của bóng tối.

Lorena Bianchetti: Và vì vậy, thưa Đức Thánh Cha, trở lại với cuộc chiến ở Ukraine. Kyiv — chúng ta đang chứng kiến nó, những hình ảnh đang gửi đến — nó đã bị phá hủy hoàn toàn. Trong đống tro tàn. Có lẽ đây chính là khung cảnh mà ma quỷ rất thích. Do đó, con xin hỏi cha: Kyiv không còn đơn giản là một địa điểm địa lý nữa, mà nó còn đại diện nhiều hơn nữa trước con mắt của thế giới. Trong lòng cha, nó đại diện cho điều gì?

ĐTC Phanxicô: Sự đau đớn. Đau đớn là không chắc chắn, đó là một cảm giác có sự thay thế. Sau cuộc giải phẫu, khi bạn cảm thấy đau đớn thể xác do vết thương mà họ đã gây ra cho bạn, bạn sẽ yêu cầu gây mê, yêu cầu điều gì đó giúp bạn có thể chịu đựng nó. Nhưng [đối với] nỗi đau của con người, nỗi đau về đạo đức, không có thuốc gây mê. Chỉ có lời cầu nguyện và nước mắt. Tôi tin rằng ngày nay chúng ta khóc không tốt lắm. Chúng ta đã quên cách khóc.

Nếu tôi có thể đưa ra một lời khuyên nào đó, cho tôi và cho mọi người, thì đó là xin ơn biết khóc. Và khóc như Thánh Phêrô đã khóc sau khi phản bội Chúa Giêsu. Khi ngài chạy ra ngoài, ngài đã khóc khi bị ngài chối Chúa. Ngài đã khóc. Một cách khóc không mang tính bột phát, không. Đó là sự xấu hổ về mặt thể chất, và tôi tin rằng chúng ta đang thiếu sự xấu hổ này. Có nhiều người trong chúng ta nhiều lần không cảm thấy xấu hổ — có một lời xúc phạm được sử dụng ở quê tôi “[người đó] không còn biết xấu hổ” — nhưng xin ơn biết khóc.

Có một kinh cầu rất hay, có Thánh lễ xin ơn biết rơi lệ. Trong Thánh lễ đó, có một lời cầu nguyện tuyệt vời như sau: “Lạy Chúa, Người là Đấng đã làm cho nước chảy ra từ đá, xin ban ơn để nước mắt có thể chảy ra từ lòng chai đá của con.” Lòng chai đá, trái tim không rung cảm, không biết khóc. Tôi tự hỏi: có bao nhiêu người có thể khóc khi nhìn thấy những hình ảnh của chiến tranh, bất kể cuộc chiến nào? Một số có, tôi chắc chắn, nhưng nhiều người không thể khóc. Họ bắt đầu biện minh hoặc tấn công. Không, cái này (Ghi chú của BTV: Đức Thánh Cha chỉ vào trái tim của ngài): bạn cần được chữa lành cái này. Và Chúa Giêsu chạm vào đây.

Hôm nay, Thứ Sáu Tuần Thánh, trước mặt Chúa Giêsu chịu đóng đinh, hãy để Người chạm vào tâm hồn bạn, hãy để Người nói với bạn bằng sự im lặng và bằng nỗi đau của Người. Ngài nói với bạn qua những người đang đau khổ trên thế giới: những người bị đói, bị chiến tranh, bị bóc lột, và tất cả những điều như vậy. Hãy để Chúa Giêsu nói với bạn, và xin đừng nói. Hãy im lặng. Hãy để Ngài là người nói, và xin ơn biết nhỏ những giọt lệ

Lorena Bianchetti: Các tôn giáo có thể làm bao nhiêu để loại bỏ sự sa mạc hoá này khỏi tâm hồn. Cha có thể nói và muốn nói những lời nào, ngay cả với các giám mục Chính thống giáo?

ĐTC Phanxicô: Vâng, họ cũng đang chuẩn bị cho Lễ Phục sinh với chúng tôi, với sự chênh lệch thời gian một tuần, bởi vì họ theo lịch Julian — ngay cả người Công giáo Phương Đông — không theo lịch Gregory. Tôi nhân cơ hội này gửi một thông điệp về tình huynh đệ đến tất cả anh em giám mục Chính thống giáo của tôi đang sống trong Lễ Phục sinh này với cùng nỗi đau mà tôi và nhiều người Công giáo đang sống. Thật không dễ dàng để trở thành một giám mục ... và tạ ơn Chúa vì điều đó không dễ dàng! Đây là lý do tại sao tôi không hiểu những người muốn trở thành giám mục! Họ không biết có gì đang dành cho họ! Nhưng tôi nhân cơ hội gửi lời chào tất cả các giám mục Chính thống giáo, như một người anh em trong đức tin.

Lorena Bianchetti: Có một câu nói khác mà Chúa Giêsu đã thốt lên trên thập tự giá: “Lạy Cha, xin tha cho họ vì họ không biết việc họ làm.” Sự tha thứ. Cha đã nói rằng đưa má bên kia không có nghĩa là phải chịu đựng trong im lặng, khuất phục trước bất công. Như cha đã nhắc nhở chúng con, thậm chí Chúa Giêsu lên án sự bất công, và cha đã cho thấy rõ rằng Chúa làm điều đó không phải với sự tức giận hoặc bạo lực, mà là với sự dịu dàng. Thưa Đức Thánh Cha, làm sao người ta có thể tử tế hoặc tha thứ cho tất cả những ai làm hại chúng ta, những kẻ giết người vô tội, những kẻ không chỉ gây tổn hại về thể chất mà còn gây tổn hại về tâm lý?

ĐTC Phanxicô: Tôi sẽ cho chị phương thuốc của tôi. Nếu tôi đã không làm điều ác đó, đó là vì Chúa đã ở lại với tôi với bàn tay của Người, với lòng thương xót của Người. Bằng không, chắc chắn rằng tôi đã làm rất nhiều [điều] như những người khác, rất nhiều điều ác. Về điều này, tôi có thể nói rằng tôi là một chứng nhân cho lòng thương xót của Chúa. Đây là lý do tại sao tôi không thể kết tội một người đến để xin sự tha thứ. Tôi luôn phải tha thứ. Mỗi người trong chúng ta đều có thể nói điều này về bản thân mình liên quan đến chương trình cá nhân của họ (Ghi chú của BTV: kiểm tra lương tâm). Đúng là tôi có lẽ không thành công về mặt cảm xúc: “Lại đây, anh/chị, và trao cho tôi cái hôn.” Không, có thể tôi nổi giận! Nhưng tôi thưa: “Lạy Chúa, xin hãy cất cơn giận này khỏi con. Tôi tha thứ, mặc dù tôi không cảm thấy muốn tha thứ. Tôi tha thứ. Anh hãy lo liệu mọi việc để sự tha thứ này có thể được trao ban…”

Lorena Bianchetti: Cội nguồn của sự tha thứ là của Chúa.

ĐTC Phanxicô: Vâng, cuối cùng, sự tha thứ là như vậy.

Lorena Bianchetti: Suy nghĩ lại về sự cô đơn, trở lại với Chúa Giêsu trên thập tự giá, con đang nghĩ đến tất cả những người bị mất việc làm sau sự bùng phát dịch COVID. Thưa Đức Thánh Cha, có rất nhiều người đang trải qua sự khó khăn này. Cha muốn gửi đến họ những lời hy vọng nào?

ĐTC Phanxicô: Từ khóa mà chị vừa sử dụng là hy vọng. Hy vọng không phải là vuốt ve ai đó và nói: “À, mọi thứ rồi sẽ trôi qua, đừng lo lắng.” Hy vọng là sự căng thẳng về tương lai, ngay cả với Thiên đàng. Đây là lý do tại sao hình ảnh của niềm hy vọng là một cái mỏ neo: cái neo ném xuống đó và tôi có sợi dây ở đó, để đến đó, để giải quyết tình huống, nhưng luôn luôn với sợi dây đó. Hy vọng không bao giờ làm thất vọng, nhưng nó khiến bạn phải chờ đợi. Hy vọng là người quản gia của đời sống Công giáo, của đời sống người Kitô hữu. Đó thực sự là nhân đức khiêm nhường nhất. Nó ẩn giấu, nhưng nếu bạn không có nó trong tay, bạn sẽ không tìm thấy con đường đúng đắn. Chính hy vọng sẽ làm cho bạn tìm thấy con đường đúng đắn. Có hy vọng nghĩa là không ảo tưởng: “Tôi sẽ đến ... [gặp] ai đó để xem bói bàn tay của tôi ... điều phù hợp với bạn.” Không, đây không phải là hy vọng. Hy vọng là sự chắc chắn rằng tôi có trong tay sợi dây của chiếc neo đã được ném xuống ở đó. Chúng ta thích nói về đức tin, rất nhiều, về lòng bác ái: Hãy nhìn đến điều đó! Hy vọng là nhân đức bị ẩn giấu một chút, là nhỏ bé nhất, nhỏ bé nhất trong nhà. Nhưng nó là nhân đức mạnh nhất cho chúng ta.

Lorena Bianchetti: Vì vậy, đây cũng là một thông điệp dành cho các bạn trẻ, vì khi nghĩ đến giới trẻ, những người nhìn thấy tương lai đang bị tước đoạt phần nào từ tay của họ — cha đã nói về điều đó rất rõ ràng. Đây là lý do tại sao họ không lên kế hoạch nhiều, tại sao họ không luôn tin tưởng vào các mối quan hệ lâu dài, tại sao họ không thành lập gia đình. Nói tóm lại, chúng ta có thể nói rằng họ không được giúp đỡ nhiều ngay cả ở cấp độ tổ chức và văn hóa. Vì vậy, cha muốn nói điều gì với họ?

ĐTC Phanxicô: Rằng họ đừng nhầm lẫn hy vọng với lạc quan. Chúng ta có thể mua sự lạc quan tại một ki-ốt. Chị có biết rằng sự lạc quan là để bán? Nhưng hy vọng là một điều khác. Niềm hy vọng là sự chắc chắn rằng chúng ta đang tiến đến sự sống. Có một nhà thơ người Argentina — rất hay, một đại thi sĩ — [có] một câu nói, một bài thơ, gây ấn tượng mạnh với tôi, một định nghĩa về sự sống: “Sự sống là cái chết đang rình rập.” Không, sự sống không phải là cái chết trên đang rình rập: sự sống là đi từ cái chết đến sự sống! Niềm hy vọng mạnh mẽ ở chỗ này: nó là sợi dây của mỏ neo. Nó không bao giờ làm thất vọng! Nhưng nó khiêm tốn, nó thực sự là người quản gia của đời sống người Kitô hữu. Không biết bao nhiêu lần chính những người quản gia giữ cho cuộc sống của gia đình tiến lên phía trước.

Lorena Bianchetti: Con đến câu hỏi cuối cùng, thưa Đức Thánh Cha. Hôm nay là Thứ Sáu Tuần Thánh, nhưng câu chuyện về ơn cứu độ không kết thúc ở đây. Thật may mắn, Tin Mừng có một kết thúc có hậu vì có sự phục sinh của Chúa Giêsu: đó là trung tâm của câu chuyện cứu độ. Vì vậy, cha hy vọng gì cho lễ Phục sinh này?

ĐTC Phanxicô: Niềm vui trong lòng. Có một Thánh vịnh nói rằng: “Khi Chúa dẫn tù nhân Xion trở về, ta tưởng mình như giữa giấc mơ.” Từ khóc đến vui sướng. Đó là niềm vui. Hy vọng của tôi là chúng ta không mất hy vọng, nhưng là hy vọng thực sự — niềm hy vọng không làm thất vọng — và chúng ta xin ơn biết nhỏ những giọt lệ, nhưng là những giọt nước mắt của niềm vui, những giọt nước mắt an ủi, những giọt nước mắt của hy vọng. Tôi chắc chắn rằng, tôi nhắc lại, chúng ta phải khóc nhiều hơn. Chúng ta đã quên cách khóc. Chúng ta hãy xin Thánh Phêrô dạy chúng ta cách khóc như ngài đã khóc. Và sau đó là sự tĩnh lặng của Thứ Sáu Tuần Thánh.

Lorena Bianchetti: Thưa cha, gần ba giờ rồi. Hôm nay chúng ta nên sống giờ này như thế nào?

Holy Father: (Ghi chú của BTV: ĐTC không trả lời, ngài giữ im lặng)

Lorena Bianchetti: Xin cho con thay mặt mọi người được ôm cha. Cảm ơn Đức Thánh Cha! Cảm ơn cha.

ĐTC Phanxicô: Cảm ơn chị. Xin Chúa chúc lành cho chị!

[Nguồn: ncregister] Tham khảo: [vatican.va]

[Chuyển Việt ngữ: TRI KHOAN 16/4/2022]