Đức Thánh Cha nói với 200 nghệ sĩ: các bạn làm việc tốt lành để trở thành những người giữ gìn ý nghĩa tôn giáo đích thực, có những thời điểm bị hạ thấp và thương mại hóa
Diễn từ trước các nghệ sĩ tham gia cuộc họp mặt được tổ chức nhân dịp kỷ niệm 50 năm khánh thành bộ sưu tập Nghệ thuật Hiện đại của Bảo tàng Vatican.23 THÁNG SÁU, 2023 05:58
(ZENIT News / Vatican City, 23.06.2023). - Sáng thứ Sáu, ngày 23 tháng Sáu, Đức Thánh Cha Phanxicô đã tiếp 200 nghệ sĩ, đến từ nhiều quốc gia trên thế giới, tại Nhà nguyện Sistine của Thành Vatican. Cuộc họp mặt diễn ra sau các cuộc gặp gỡ mà Đức Thánh Cha thực hiện với nhiều nhóm nghệ sĩ khác nhau. Nhân dịp đánh dấu kỷ niệm 50 năm khánh thành Bộ sưu tập Nghệ thuật Hiện đại và Nghệ thuật Đương đại của Bảo tàng Vatican.
Sau đây là diễn từ của Đức Thánh Cha bằng tiếng Ý:
_____________________________________
Chào các bạn. Ở đây [trong Nhà nguyện Sistine], chúng ta được bao quanh bởi nghệ thuật. . . và bởi các nghệ sĩ: là chính các bạn. Xin chào mừng!
Cảm ơn các bạn vì đã chấp nhận lời mời của tôi; tôi rất vui khi được ở bên các bạn, vì Giáo hội luôn có mối tương quan với các nghệ sĩ có thể được mô tả là vừa tự nhiên vừa đặc biệt. Một tình bằng hữu tự nhiên, bởi vì các nghệ sĩ coi trọng sự phong phú của đời sống con người, của cuộc sống chúng ta và cuộc sống của thế giới, bao gồm cả những mâu thuẫn và khía cạnh bi thương của nó. Sự phong phú này có nguy cơ biến mất khỏi quan điểm của nhiều ngành chuyên môn chỉ chú ý đáp ứng cho những nhu cầu trước mắt, nhưng khó có thể nhìn thấy đời sống như một khối đa diện, một thực tại phức tạp và nhiều mặt.
Các nghệ sĩ nhắc nhở chúng ta rằng chiều kích mà chúng ta chuyển động, dù là vô thức, luôn là chiều kích của Thần Khí. Nghệ thuật của các bạn giống như một cánh buồm căng tràn sức gió của Thánh Linh và đẩy chúng ta tiến về phía trước. Do đó, tình bạn giữa Giáo hội với nghệ thuật là một điều gì đó khá tự nhiên. Tuy đồng thời, đó cũng là một tình bạn đặc biệt, nhất là khi chúng ta nghĩ đến nhiều giai đoạn lịch sử mà chúng ta đã cùng nhau trải qua và là một phần di sản của mọi người, dù là người có đức tin hay không. Ghi nhớ điều này, chúng ta hãy hướng tới một mùa hoa trái dồi dào mới trong thời đại của chúng ta, được sinh ra từ bầu không khí lắng nghe, tự do và tôn trọng. Người ta cần những loại hoa trái đó, những loại hoa trái đặc biệt đó.
Cha Romano Guardini từng viết rằng: “Trạng thái của một người nghệ sĩ không khác trạng thái của một trẻ nhỏ và thậm chí là trạng thái của một người nhìn xa trông rộng” (The Work of Art, Brescia, 1998, 25). Tôi thấy hai so sánh thật thú vị. Đối với Cha Guardini, “một tác phẩm nghệ thuật mở ra một không gian nơi chúng ta có thể bước vào, trong đó chúng ta có thể hít thở, di chuyển và gặp gỡ các đồ vật và con người khi chúng mở ra trước mắt chúng ta” (nt., 35). Đúng là khi gặp gỡ với nghệ thuật, các ranh giới trở nên linh hoạt hơn và các giới hạn trong trải nghiệm và sự hiểu biết của chúng ta rộng mở hơn. Mọi thứ dường như mở ra và dễ tiếp cận hơn. Chúng ta trải nghiệm tính tự nhiên của đứa trẻ giàu trí tưởng tượng và trực giác của người nhìn xa trông rộng nắm bắt được thực tế.
Đối với nghệ sĩ như một đứa trẻ — điều này tôi không có ý xúc phạm — là người cho phép tính độc đáo, tính mới lạ và sáng tạo được tự do hoạt động, và do đó mang đến cho thế giới những điều mới mẻ và chưa từng có. Khi làm việc đó, các nghệ sĩ đã vạch trần điều dối trá rằng con người là “sinh vật hướng tới cái chết”. Chúng ta chắc chắn phải chấp nhận cái chết của mình, tuy nhiên chúng ta là những hữu thể không hướng tới cái chết, mà hướng tới sự sống. Một nhà tư tưởng vĩ đại như Hannah Arendt khẳng định rằng dấu ấn của con người là khả năng mang lại sự mới mẻ cho thế giới. Đây là một phần trong sự phong phú của con người chúng ta: mang đến sự mới mẻ. Ngay cả trong tự nhiên, việc sinh sản mang đến sự mới mẻ với từng trẻ thơ chào đời. Sự rộng mở và mới mẻ.
Đó là những điều các bạn mang đến, trong cương vị là các nghệ sĩ, qua cách nuôi dưỡng sự độc đáo của riêng mình. Trong những sáng tạo của mình, các bạn luôn đặt một cái gì đó của bản thân, là hữu thể duy nhất như tất cả chúng ta, nhưng vì mục đích tạo ra điều gì đó thậm chí còn lớn lao hơn. Với tài năng của mình, các bạn phơi bày ra ánh sáng một điều gì đó rất đặc biệt; các bạn làm thế giới trở nên phong phú với một điều gì đó mới mẻ. Tôi nghĩ đến những lời trong sách Tiên tri Isaia, khi Đức Chúa phán: “Này Ta sắp làm một việc mới, việc đó manh nha rồi, các ngươi không nhận thấy hay sao?” (Is 43:19). Trong Sách Khải huyền, Thiên Chúa cũng nói như vậy: “Này đây Ta đổi mới mọi sự” (21:5). Do đó, sự sáng tạo của người nghệ sĩ có thể được cho là chia sẻ niềm say mê sáng tạo của chính Thiên Chúa, niềm đam mê mà Ngài đã tạo ra. Các bạn là những người chia sẻ giấc mơ của Chúa! Giấc mơ của các bạn là những đôi mắt được nhìn thấy, những đôi mắt mơ ước. Chỉ nhìn thôi thì chưa đủ; chúng ta cũng cần có khả năng ước mơ. Như một nhà văn Mỹ Latinh đã nói, con người chúng ta có hai con mắt: một để nhìn thấy những gì trước mắt chúng ta và con mắt kia để nhìn thấy những hy vọng và ước mơ của chúng ta. Khi một người thiếu đi hai con mắt này, hoặc chỉ nhìn thấy mọi thứ bằng con mắt này hay con mắt kia, thì một điều gì đó đã bị mất đi. Khả năng nhìn thấy những hy vọng và ước mơ của chúng ta... sáng tạo nghệ thuật ... Chỉ nhìn thôi thì chưa đủ; chúng ta cũng cần phải ước mơ. Là con người, chúng ta khao khát một thế giới mới mà chúng ta sẽ không nhìn thấy đầy đủ bằng đôi mắt của mình, nhưng chúng ta khao khát nó, chúng ta tìm kiếm nó, chúng ta mơ ước nó.
Vì vậy, trong vai trò là người nghệ sĩ, các bạn có khả năng mơ về những phiên bản mới của thế giới, để đưa sự mới lạ vào lịch sử. Phiên bản mới của thế giới. Đó là lý do tại sao Cha Guardini cũng nói rằng các bạn giống như những người nhìn xa trông rộng. Các bạn phần nào đó giống các nhà tiên tri. Các bạn có thể nhìn thấy mọi thứ ở cả chiều sâu và từ xa, giống như những người lính canh căng mắt ra nhìn vào đường chân trời và phân định những thực tế sâu sắc hơn. Khi làm việc đó, các bạn được kêu gọi biết từ chối sự quyến rũ của vẻ đẹp nhân tạo, hời hợt rất phổ biến ngày nay và thường đồng lõa với các cơ chế kinh tế tạo ra sự bất bình đẳng. Đó không phải là một vẻ đẹp cuốn hút, mà là một thứ sinh ra cái chết, vô hồn. Một vẻ đẹp được tô điểm, giả tạo, một lớp phấn để che đậy hơn là bộc lộ. Trong tiếng Ý, từ “trang điểm” cũng có nghĩa là “lừa bịp”, vì luôn có một mưu gian rình rập. Các bạn cần tránh xa cái đẹp đó; thay vào đó, nghệ thuật của các bạn cố gắng hành động như một lương tâm phê phán của xã hội, bộc lộ những chân lý hiển nhiên. Các bạn muốn làm cho mọi người phải suy nghĩ, cảnh giác; các bạn muốn tỏ lộ thực tế cả trong những mâu thuẫn của nó và trong những điều mà việc che giấu sẽ dễ dàng và tiện lợi hơn. Giống như các nhà tiên tri trong Kinh thánh, các bạn đối mặt với những điều đôi khi không thoải mái; các bạn chỉ trích những chuyện hoang đường sai lầm và những thần tượng mới ngày nay, những lời sáo rỗng của nó, những mánh khóe của chủ nghĩa tiêu dùng, những âm mưu quyền lực.
Đây là một khía cạnh hấp dẫn trong tâm lý của các nghệ sĩ: khả năng tiến về phía trước và vượt xa hơn, trong sức căng giữa thực tại và ước mơ.
Các bạn thường thực hiện điều này với sự châm biếm, đó là một đức tính tuyệt vời. Hài hước và châm biếm là hai đức tính chúng ta cần trau dồi thêm. Kinh Thánh chứa đựng nhiều điều châm biếm, chế nhạo những sự kiêu căng tự phụ, sự bất lương, bất công và độc ác ẩn nấp dưới chiêu bài quyền lực và thậm chí đôi khi là thiêng liêng. Các bạn cũng có thể giúp phân định lòng thành kính mộ đạo, vốn thường được thể hiện theo những cách sáo rỗng hoặc hạ thấp giá trị. Như là những người nhìn xa trông rộng, những người có sự phân định, có lương tâm phê phán, tôi coi các bạn là đồng minh trong rất nhiều điều mà tôi yêu quý, như bảo vệ sự sống con người, công bằng xã hội, quan tâm đến người nghèo, chăm sóc ngôi nhà chung của chúng ta, tình huynh đệ nhân loại phổ quát. Nhân vị con người là điều tôi rất quan tâm, chiều kích nhân vị của con người. Vì đó cũng là niềm say mê lớn lao của Chúa. Một trong những điều đưa nghệ thuật lại gần với đức tin hơn là cả hai đều có khuynh hướng gây ưu tư. Cả nghệ thuật và đức tin đều không thể để mọi thứ đơn giản như hiện tại: chúng thay đổi, biến đổi, di chuyển và chuyển đổi. Nghệ thuật không bao giờ có thể đóng vai trò là thuốc mê; nó mang lại bình an, nhưng không làm u mê lương tâm, nó giúp lương tâm cảnh giác. Thông thường, trong cương vị là người nghệ sĩ, các bạn cố gắng khám phá chiều sâu của thân phận con người, những vực thẳm tối tăm của nó. Chúng ta không phải là ánh sáng trọn vẹn, và các bạn nhắc nhở chúng tôi về điều này. Đồng thời, cần phải thắp lên ánh sáng hy vọng trong bóng tối đó, giữa sự ích kỷ và thờ ơ của chúng ta. Giúp chúng ta nhìn thấy ánh sáng, vẻ đẹp giải thoát.
Nghệ thuật luôn gắn liền với kinh nghiệm về cái đẹp. Như triết gia Simone Weil viết: “Cái đẹp quyến rũ xác thịt để tìm được lối đi vào tâm hồn (L’ombra e la grazia, Bologna, 193). Nghệ thuật chạm đến các giác quan để làm phấn chấn tinh thần, và nó làm việc đó thông qua cái đẹp phản ánh những sự tốt lành, công bằng và chân thực. Cái đẹp là dấu hiệu của sự viên mãn; nó khiến chúng ta thốt lên một cách tự nhiên về điều gì đó: “Thật là đẹp!” Cái đẹp khiến ta cảm nhận cuộc sống hướng đến sự viên mãn, sự kiện toàn. Trong vẻ đẹp chân thực, chúng ta bắt đầu cảm nghiệm lòng khao khát Thiên Chúa. Ngày nay nhiều người hy vọng rằng nghệ thuật có thể ngày càng trở lại với việc gieo cấy cái đẹp. Chắc chắn, như tôi đã nói, cũng có một loại vẻ đẹp phù phiếm, giả tạo, hời hợt, thậm chí không thật. Vẻ đẹp hình thức.
Tôi tin rằng có một tiêu chí quan trọng để phân định sự khác biệt, đó là sự hài hòa. Vẻ đẹp đích thực phản ánh sự hài hòa. Các nhà thần học nói về phụ tính của Thiên Chúa và vai trò là con của Chúa Kitô, nhưng khi họ nói về Chúa Thánh Thần, họ nói về sự hài hòa: Ipse harmonia est. Thần Khí tạo sự hài hòa. Chiều kích con người của tinh thần. . . Vẻ đẹp đích thực luôn phản ánh sự hài hòa. Tôi có thể nói rằng sự hài hòa là đức tính hoạt động của cái đẹp, là tinh thần sâu sắc nhất của nó, nơi Thần Khí của Chúa, Đấng tạo sự hài hòa vĩ đại của thế giới, đang hoạt động. Sự hài hòa tồn tại khi các yếu tố tuy khác nhau nhưng tạo thành một thể hợp nhất, khác với từng bộ phận và khác với tổng thể của các bộ phận. Điều này không dễ dàng; chỉ có Thánh Linh mới có thể làm cho điều đó trở nên khả thi: những khác biệt không trở thành xung khắc, nhưng hòa nhập lẫn nhau với sự đa dạng, và sự hiệp nhất không phải là đồng nhất mà mở ra cho tính đa dạng. Như trong ngày Lễ Ngũ Tuần, sự hài hòa tạo nên những điều kỳ diệu này. Tôi thích suy nghĩ về Chúa Thánh Thần như là Đấng xử lý những xáo trộn lớn nhất — chúng ta có thể nghĩ đến buổi sáng Lễ Ngũ Tuần — và sau đó tạo ra sự hài hòa. Một sự hài hòa không cân bằng, bởi vì hài hòa được sinh ra từ sự mất cân bằng; sự hài hòa là một điều gì đó vượt hơn sự cân bằng. Chúng ta rất cần nghe được thông điệp này! Chúng ta đang sống trong thời đại của các hình thức thực dân hóa hệ tư tưởng và xung đột tàn phá do phương tiện truyền thông điều khiển; một sự toàn cầu chuẩn hóa mọi thứ tồn tại theo lợi ích nào đó khép kín và thu mình lại. Đây là mối nguy lớn của thời đại chúng ta. Giáo hội cũng cảm nhận những tác động của vấn đề này. Xung đột có thể xảy ra dưới hình thức hiệp nhất giả tạo, từ đó nảy sinh chia rẽ, bè phái và các hình thức tự kỷ ái mộ. Chúng ta càng cần phải làm cho nguyên tắc hài hòa ngự trị trong thế giới của chúng ta và loại bỏ sự đồng nhất.
Là người nghệ sĩ, các bạn có thể giúp chúng tôi nhường không gian cho Thần Khí. Khi chúng ta nhìn thấy công việc của Thần Khí, Đấng tạo ra sự hài hòa từ những khác biệt mà không phá hủy hoặc tiêu chuẩn hóa chúng mà đưa chúng vào sự hài hòa, chúng ta sẽ hiểu được vẻ đẹp đích thực là gì. Cái đẹp là công việc của Thần Khí tạo ra sự hài hòa. Thưa anh chị em, hãy để tài năng nghệ thuật của anh chị em theo đuổi hướng đi này!
Các bạn thân mến, tôi rất vui vì chúng ta có thể gặp nhau. Trước khi chia tay các bạn, tôi có một điều nữa muốn nói với các bạn, một điều tôi rất quan tâm. Tôi muốn xin anh chị em đừng quên người nghèo, những người được Chúa Kitô quan tâm cách đặc biệt, những người bị ảnh hưởng bởi nhiều hình thức nghèo khổ của ngày nay. Người nghèo cũng cần nghệ thuật và cái đẹp. Một số người đang sống cuộc sống vô cùng khó khăn, và vì thế còn cần điều này hơn nữa. Thường họ không có tiếng nói để họ được nghe thấy. Các bạn có thể chọn cách trở thành người giải thích cho lời kêu xin thầm lặng của họ.
Tôi cảm ơn các bạn và một lần nữa tôi xin gửi đến các bạn sự quý trọng của tôi. Tôi hy vọng và cầu nguyện rằng những tác phẩm của các bạn sẽ cho thấy giá trị của những người nam và nữ trên trái đất này, và tôn vinh Thiên Chúa là Cha của tất cả mọi người và là Đấng mà tất cả mọi người đều tìm kiếm, cũng thông qua chứng tá của các tác phẩm nghệ thuật. Và cuối cùng, xin anh chị em hãy hiệp ý cầu nguyện cho tôi. Cảm ơn anh chị em.
[Nguồn: zenit]
[Chuyển Việt ngữ: TRI KHOAN 27/6/2023]
