Antoine Mekary | ALETEIA
Camille Dalmas
24/04/25
Đức Thánh Cha Phanxicô đã kết thúc cuộc đời trần thế vào ngày 21 tháng 4 năm 2025, ngài đã nỗ lực chèo lái “con thuyền Giáo hội” để có thể hoàn thành tốt hơn sứ mệnh của Giáo hội.
“Accepto” (Chấp nhận). Vào lúc 7:05 tối thứ Tư, ngày 13 tháng 3 năm 2013, trước bức bích họa Ngày Chung thẩm trong Nhà nguyện Sistine, Đức Hồng y Jorge Mario Bergoglio đã chấp nhận chức vụ vừa được Chúa Thánh Thần trao phó cho ngài thông qua các hồng y khác.
Không ai có thể biết được cảm xúc đang diễn ra trong tâm trí của vị giám mục người Argentina ngay lúc đó, có lẽ ngoại trừ Đức Benedicto XVI. Từ nơi ở của ngài tại lâu đài Castel Gandolfo, vị giáo hoàng đã từ chức vài ngày trước đang chờ đợi để gặp vị kế nhiệm của mình xuất hiện tại Chính điện của Vương cung thánh đường Thánh Phêrô. Một tháng trước đó, Đức Giáo hoàng đã tuyên bố rằng ngài không còn đủ sức khoẻ để thực hiện thừa tác vụ của Thánh Phêrô.
115 vị hồng y cử tri đã đến bờ bên kia Nam Đại Tây Dương, đến Argentina, để tìm kiếm sức khoẻ đó.
Xuất hiện trước 200.000 tín hữu tập trung tại Quảng trường Thánh Phêrô, vị giáo hoàng vừa chọn tước hiệu Phanxicô đã tiếp quản triều đại của đức giáo hoàng người Đức và khai mạc triều đại giáo hoàng của mình, với một phong cách khác cũng như Đức Bênêđictô khác với Đức Gioan Phaolô II và Đức Gioan Phaolô II lại khác với Đức Phaolô VI.
Bây giờ, khi hành trình nơi trần thế của Đức Thánh Cha Phanxicô đã kết thúc, chúng ta cùng nhìn lại 12 công cuộc lớn do vị giáo hoàng người Argentina này lãnh đạo, mỗi công cuộc tượng trưng cho một năm trong 12 năm ngài ngồi trên Ngai tòa Phêrô. Với những thách đố mà ngài phải đối mặt, chúng thường đòi hỏi một nỗ lực phi thường.
1. Đưa Giáo Hội về các vùng ngoại vi
Đức Thánh Cha Phanxicô ở Mosul, Iraq, ngày 7 tháng 3 năm 2021 -/AFP/East News
“Về vị giáo hoàng tiếp theo, chúng ta cần một người giúp Giáo hội thoát khỏi bản thân mình, bắt đầu từ việc chiêm ngắm và tôn thờ Đức Giêsu Kitô, và đi đến những vùng ngoại vi của nhân loại.” Những lời phát biểu này của Đức Hồng y Bergoglio diễn ra chỉ sáu ngày trước khi ngài được bầu chọn lên Ngai tòa Phêrô.
Những lời đó chắc chắn sẽ trở thành cốt lõi cho chương trình của ngài. Vị giáo hoàng người Argentina đầu tiên trong lịch sử tin rằng một Giáo hội tự quy chiếu và tự mãn là một Giáo hội đang chết dần. Đức Thánh Cha Phanxicô liên tục nhắc lại mong muốn của ngài là nhìn thấy những người Kitô hữu rời khỏi chiếc ghế trường kỷ của họ và đi ra đến những khu vực địa lý, xã hội và tinh thần đang khao khát Tin mừng của Chúa Kitô. Ngài gọi những vùng này là vùng ngoại vi của cuộc sống, “nơi ẩn chứa mầu nhiệm của tội lỗi, của đau khổ và bất công ... nơi tìm thấy mọi sự thống khổ”.
Lộ trình này đã đưa Đức Giáo hoàng Phanxicô đến với những người ngoài Kitô giáo, đáng chú ý là trong các tông huấn
Laudato si' và
Fratelli tutti, cũng như đến với người nghèo và những người cùng khổ mà xã hội hiện đại gạt bỏ: người di cư, người già, người khuyết tật, thai nhi chưa chào đời. Lộ trình đó cũng đã đưa ngài đến thăm các quốc gia mà chưa có vị Giám mục nào của Rome từng đặt chân đến trước đây, chẳng hạn như Bán đảo Ả Rập vào
tháng Hai năm 2019,
Iraq năm 2021 và
Nam Sudan năm 2023.
Lộ trình đó cũng đưa ngài tiếp cận với một số vấn đề theo một góc nhìn về mục vụ hơn là giáo điều. Kêu gọi Giáo hội luôn giữ “cánh cửa rộng mở”, không hoạt động như một “trạm hải quan”, vị “Giáo hoàng của Lòng thương xót” đặc biệt thường chú ý đến những người có những lúc bị bỏ rơi trước cửa nhà thờ. Tuyên bố
Fiducia supplicans tháng 12 năm 2023 cho phép chúc phúc cho các đôi đồng tính và các đôi đã ly hôn và tái hôn nên được đọc theo góc nhìn này.
2. Giải quyết khủng hoảng khí hậu
Hiếm có thông điệp nào có tác động lớn như vậy.
Laudato si', văn bản của Đức Thánh Cha Phanxicô “về việc chăm sóc ngôi nhà chung của chúng ta”, đã đến được với hàng triệu người xa rời Công giáo nhưng vẫn quan ngại về tính cấp bách của biến đổi khí hậu.
Đức Phanxicô giải thích rằng ngài chọn tước hiệu này để giúp ngài nhớ lại những lời dạy của Poverello (Người nghèo) thành Assisi, Thánh Phanxicô. Ngài muốn làm sống lại toàn bộ giáo huấn của Giáo hội dạy về sinh thái theo một phong cách mới và táo bạo, và gióng lên tiếng kêu cho thế giới, kêu gọi sự hoán cải về thái độ của chúng ta đối với chủ nghĩa tiêu dùng, đối với môi trường và với những thay đổi về khí hậu có ảnh hưởng như thế nào đến những người nghèo nhất.
Ở tuổi gần 87, lo lắng và quan ngại trước việc các nhà lãnh đạo chính trị không hành động, mùa thu năm 2023, ngài đã viết phần tiếp theo của tông huấn Laudato si', tông huấn
Laudate Deum, trong đó ngài dành toàn bộ một chương cho COP28 tại Dubai. Ngài cũng tuyên bố ý định tham dự hội nghị để nâng cao nhận thức, nhưng cuối cùng, ngài đã phải hủy vì lý do sức khỏe.
3. Giải quyết cuộc khủng hoảng di cư với lòng trắc ẩn
Đức Thánh Cha Phanxicô nhận chiếc áo phao từ một thành viên của SOS Mediterranee, một tổ chức phi chính phủ của Châu Âu chuyên cứu hộ người di cư trên biển Photo by Handout / VATICAN MEDIA / AFP
Ngày 8 tháng 7 năm 2013: chỉ vài tuần sau khi Đức Thánh Cha Phanxicô lên ngôi kế vị Thánh Phêrô, ngài quyết định
đến thăm đảo Lampedusa nhỏ của Ý để “khóc thương những người đã chết” vì di cư. Hướng mặt ra biển, sau khoảng thời gian dài suy tư, ngài ném vòng hoa tưởng nhớ hàng ngàn người đã chết chìm ở Địa Trung Hải, một vùng biển trở thành “nghĩa trang khổng lồ” do cuộc khủng hoảng. Thật vậy, theo Liên Hợp Quốc, từ năm 2014 đến năm 2020, hơn 20.000 người di cư đã chết ở Địa Trung Hải. Cử chỉ của ngài là hành động đầu tiên trong rất nhiều hành động khác.
Năm 2015, trong một lời kêu gọi chưa từng có, ngài đề nghị mỗi giáo xứ ở Châu Âu tiếp nhận một gia đình di cư. Một năm sau,
khi trở về từ chuyến đi đến đảo Lesvos (Hy Lạp), ngài đã đưa ba gia đình Hồi giáo Syria trở về định cư tại Rome.
Một số người Công giáo cho rằng Đức Thánh Cha ngây thơ về vấn đề nhập cư. Đối với họ, những lời kêu gọi liên tục của ngài về việc chào đón người di cư sẽ đe dọa hòa bình và văn hóa. Đức Giáo hoàng hiểu rõ những chỉ trích nhưng không hề lay chuyển. Người di cư là “hình ảnh của Đức Kitô đang gõ cửa nhà chúng ta”, ngài nhấn mạnh trong chuyến đi tới Maroc năm 2019. Ngài thừa nhận quyền của các quốc gia có biên giới và chỉ ra những điều cần thiết để có thể giúp người di cư hòa nhập vào xã hội, nhưng các chính sách này phải ghi nhớ rằng người di cư là những con người có khuôn mặt, có tên tuổi và những ước mơ.
Năm 2020, ngài tái khẳng định trong tông huấn
Fratelli tutti rằng Châu Âu “có đủ khả năng để bảo vệ vị trí trung tâm của nhân vị và tìm ra sự cân bằng thích đáng giữa hai trách nhiệm đạo đức của mình là bảo vệ quyền của công dân và bảo đảm hỗ trợ và chấp nhận người di cư”.
Lên án những người xem xét và đối xử với người di cư theo cách “ít nhân tính hơn”, Đức Giám mục Rome cho rằng, “Với người Kitô giáo, suy nghĩ và hành động theo cách đó là không thể chấp nhận được, vì nó đặt một số ưu tiên cho chính trị lên trên niềm tin sâu sắc của chúng ta”.
Ngài đã nhắc lại lời kêu gọi này trong
chuyến đi tới Marseille vào tháng 9 năm 2023. “Phải cứu những người có nguy cơ bị chết chìm vì bị bỏ rơi trên biển. Đó là nghĩa vụ của con người, đó là nghĩa vụ của nền văn minh!” ngài tuyên bố.
4. Phấn đấu vì hòa bình thế giới
Cứ vào thời điểm tháng Mười, tên của ngài được nhắc đến khi có những dự đoán về người đoạt giải Nobel Hòa bình. Đức Phanxicô chưa bao giờ nhận được giải thưởng này. Tuy nhiên, đấng kế nhiệm thứ 266 của Thánh Phêrô không bao giờ ngừng làm việc để giải quyết hoặc xoa dịu nhiều cuộc khủng hoảng.
Một ví dụ đó là việc khôi phục quan hệ ngoại giao giữa Cuba và Hoa Kỳ thông qua Tòa thánh vào tháng 12 năm 2014. Ngay từ khi bắt đầu nhiệm kỳ giáo hoàng, ngài nỗ lực xây dựng hòa bình giữa Israel và Palestine. Thật đáng buồn, ngài đã không thể ngăn chặn sự trở lại của cuộc chiến đẫm máu ở Đất Thánh giữa Hamas và Israel.
Trong những thời gian khủng hoảng, chính sách ngoại giao của Đức Phanxicô dựa trên đối thoại, là điều cốt yếu cho sự hòa giải. Ngài không ngần ngại hạ mình, như ngài đã làm trong một ngày vào tháng 4 năm 2019 khi quỳ xuống
hôn chân Tổng thống Nam Sudan Salva Kiir, một người Công giáo, và đối thủ của ông là Riek Machar, một người theo phái Trưởng lão, để thúc giục họ tìm ra con đường dẫn đến hòa bình.
Nhiều lần lên án việc sử dụng vũ khí hạt nhân, ngài coi mục tiêu cuối cùng của việc giải trừ hoàn toàn vũ khí hạt nhân là một mệnh lệnh đạo đức và nhân đạo. Lặp lại lời của Đức Phaolô VI - “Không bao giờ chiến tranh nữa!” - ngài đã đặt câu hỏi trong tông huấn Fratelli tutti về khái niệm “chiến tranh chính nghĩa”, một khái niệm mà ngài cho là “rất khó” để bảo vệ ngày nay.
Một ngày sau khi quân đội Nga xâm lược Ukraine vào ngày 24 tháng 2 năm 2022, Đức Thánh Cha Phanxicô đã một mình đến Đại sứ quán Nga tại Tòa thánh để “bày tỏ mối quan ngại của mình”. Cử chỉ chưa từng có này được tiếp nối bằng hàng chục lời kêu gọi hòa bình trong các bài giảng, diễn từ và bài giảng giờ Kinh Truyền tin của ngài. Ngày 8 tháng 12 năm 2022, ngài đã rơi lệ khi cầu nguyện với Đức Mẹ Maria, nhắc đến “dân tộc Ukraine tử đạo”. Với nỗ lực giữ cho cánh cửa đối thoại luôn rộng mở, ngài cho biết ngài đã sẵn sàng đến Moscow để nói chuyện với ông Vladimir Putin.
5. Tiến tới tính hiệp hành
Vào buổi tối ngày đắc cử, tại Chính điện của Vương cung thánh đường Thánh Phêrô, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã để lại ấn tượng sâu sắc khi cho thấy mình là một vị giám mục giản dị và nói về Giáo hội Rome như là “giáo hội chủ trì tất cả các Giáo hội trong đức ái”. Theo ông Austen Ivereigh, một trong những người viết tiểu sử của Đức Thánh Cha, việc sử dụng “công thức cũ” này cho thấy vị kế nhiệm mới cho mong muốn của Phêrô là thiết lập “tính đồng nghị trong hành động”.
Giải thích trong tông huấn
Evangelii Gaudium đầu tiên của ngài rằng “việc tập trung hoá quá mức, thay vì chứng minh là hữu ích, lại làm phức tạp đời sống Giáo hội và hoạt động truyền giáo của Giáo hội”, ngay từ đầu, vị giáo hoàng người Argentina đã nhân rộng các sáng kiến hướng tới một mô hình quản trị có tính đồng nghị hơn.
Đây là quan điểm của nhóm hội đồng hồng y cố vấn đến từ khắp nơi trên thế giới mà Đức Phanxicô triệu tập để hỗ trợ ngài với mong muốn cải tổ Giáo triều. Ngài cũng muốn trao nhiều quyền tự do hơn cho các hội đồng giám mục, các thiết chế có tính đồng nghị được Công đồng Vatican II hồi sinh.
Ngài đã khởi sự một
Thượng hội đồng toàn cầu kéo dài ba năm về chủ đề tính hiệp hành. Bắt đầu từ năm 2021, tiến trình này nhằm mục đích làm cho Giáo hội Công giáo trở nên chào đón hơn, có tính tham gia và truyền giáo hơn, đồng thời ít mang tính giáo quyền và sự tập trung hóa.
Mong muốn thấy vai trò lớn hơn của giáo dân và phụ nữ trong việc quản trị Giáo hội ở cấp giáo xứ, giáo phận và tại Rome, Đức Thánh Cha lần đầu tiên đã bổ nhiệm các thành viên giáo dân vào Thượng hội đồng giám mục.
6. Thay đổi văn hóa giáo hội để giải quyết cuộc khủng hoảng lạm dụng tính dục
Đức Thánh Cha Phanxicô tại hội nghị thượng đỉnh về lạm dụng tính dục, tháng 2 năm 2019 Vincenzo PINTO / POOL / AFP
Tiếp nối triều đại của Đức Benedicto XVI, Đức Thánh Cha Phanxicô muốn tiến hành một “cuộc chiến toàn diện” chống lại nạn lạm dụng tính dục trẻ vị thành niên và những người dễ bị tổn thương trong Giáo hội. Một năm sau khi được bầu, ngài đã thành lập một ủy ban với nhiệm vụ đề xuất “những sáng kiến thích hợp nhất” nhằm bảo đảm rằng “những tội ác như đã xảy ra sẽ không bao giờ tái diễn”.
Vài tuần sau, tự sắc
Vos estis lux mundi được công bố, yêu cầu tất cả các giáo sĩ và tu sĩ phải báo cáo bất kỳ vụ lạm dụng nào mà họ biết được. Tự sắc này cũng yêu cầu mọi giáo phận trên thế giới phải thiết lập “hệ thống ổn định và dễ tiếp cận” để báo cáo các vụ lạm dụng tính dục. Quan trọng hơn, đó là thiết lập một quy trình điều tra đối với các giám mục hoặc bề trên bị nghi ngờ phạm tội hoặc che giấu tội ác.
Vào tháng 12 năm 2019, Đức Giáo hoàng đã bãi bỏ bí mật giáo hoàng đối với các thủ tục liên quan đến tội ấu dâm. Và vào tháng 5 năm 2021, ngài đã thực hiện một sự sửa đổi lớn đối với một chương trong Bộ Giáo luật liên quan đến các hình phạt nghiêm trọng. Các tội ác đối với trẻ vị thành niên đã được đưa vào. Ngoài ra, việc công bố một báo cáo chưa từng có về cựu Hồng y McCarrick — người đã phạm nhiều tội lạm dụng tính dục — đã chứng tỏ mong muốn của giáo hoàng trong việc phơi bày sự thật về những thiếu sót của Tòa thánh trong trường hợp này.
Tuy nhiên, triều đại giáo hoàng gặp phải những thiếu sót, và các nạn nhân thường xuyên lên án sự chậm chạp hoặc thờ ơ ở Rome trong việc thực hiện những cải cách. Chính Đức Phanxicô đã thừa nhận các khuyết điểm này. Ngài thừa nhận “Tôi đã mắc những sai lầm nghiêm trọng” liên quan đến một vụ việc ở Chile, nơi ngài bảo vệ một giám mục bị nghi ngờ bao che cho một linh mục ấu dâm.
Việc Cha Hans Zollner, Dòng Tên, bất ngờ từ chức khỏi Ủy ban Giáo hoàng Bảo vệ Trẻ vị thành niên vào tháng 3 năm 2023 làm dấy lên nghi ngờ về hiệu quả và khả năng quản lý của cơ quan này, do ngài thành lập năm 2014. Tuy nhiên, việc công bố bản báo cáo đầu tiên vào cuối năm 2024 về tình hình cuộc chiến chống lạm dụng trong Giáo hội Công giáo — dù còn dè dặt — cho thấy mong muốn của Vatican trong việc phối hợp các biện pháp bảo vệ trên toàn thế giới.
7. Chống lại chủ nghĩa giáo sĩ
Đức Giáo Hoàng Phanxicô bên các hồng y Antoine Mekary / Godong | Ref:624
Ngay từ đầu triều đại giáo hoàng của mình vào năm 2013, Đức Thánh Cha Phanxicô đã cảnh báo các giám mục Mỹ Latinh về chủ nghĩa giáo sĩ. Vào mùa hè năm 2018, sau vụ bê bối lạm dụng tính dục ở Ireland, trong Thư gửi Dân Chúa, ngài kêu gọi chấm dứt cách hiểu không đúng này về thẩm quyền của Giáo hội.
Thật vậy, ngài chứng minh một mối liên hệ rất rõ ràng giữa việc lạm dụng quyền lực, bắt nguồn từ chủ nghĩa giáo sĩ, và lạm dụng tính dục: “Nói ‘không’ với lạm dụng là nói ‘không’ một cách dứt khoát với mọi hình thức của chủ nghĩa giáo sĩ,” ngài viết. Những lời khiển trách của ngài đối với các giáo sĩ xa rời người tín hữu là một trong những chủ đề xuyên suốt trong triều đại giáo hoàng của ngài.
Đồng thời, Đức Phanxicô không ngừng cảnh báo về nguy cơ “giáo sĩ hóa giáo dân”. Quan điểm này có thể giải thích cho quyết định của ngài không tiến hành thêm bước nào trong vấn đề phong chức linh mục cho những người đã lập gia đình sau Thượng hội đồng về Amazon vào tháng 10 năm 2019, mặc dù các kết luận kêu gọi sự cởi mở lớn hơn.
Bên cạnh đó, việc ngài bổ nhiệm một số giáo dân vào các vị trí then chốt cho thấy rõ mong muốn của ngài củng cố vị thế của giáo dân trong cơ cấu. Ngài cũng cho phép giáo dân được bỏ phiếu tại Thượng hội đồng về Tương lai của Giáo hội, một đặc quyền trước đây chỉ dành riêng cho các giám mục.
8. Trao vai trò lớn hơn cho phụ nữ
Đức Thánh Cha Phanxicô chào một phụ nữ trong buổi cầu nguyện đại kết với những người di cư tại thành phố Nicosia của Síp Photo by Iakovos HATZISTAVROU / AFP
“Tôi đau khổ [...] khi tôi thấy, trong Giáo hội [...], vai trò phục vụ của người phụ nữ đang trượt dần thành vai trò người hầu,” Đức Giáo hoàng tuyên bố khi khởi đầu triều đại giáo hoàng của ngài vào tháng 8 năm 2013. Vấn đề về vị trí của phụ nữ trong Giáo hội đặc biệt được Đức Giáo hoàng Phanxicô quan tâm, và ngài nhấn mạnh đến sự cần thiết phải phát triển một “thần học về phụ nữ”. Một năm sau, ngài trao Giải thưởng Ratzinger cho một phụ nữ Pháp là bà Anne-Marie Pelletier, một học giả Kinh thánh nghiên cứu về vấn đề này.
Mặc dù Đức Phanxicô đã khép lại cánh cửa đối với việc truyền chức phó tế cho phụ nữ trong tông huấn
Querida Amazonia năm 2020, ngài vẫn muốn việc suy tư về chức phó tế nữ được tiếp tục. Ngài ủng hộ các kết luận của Thượng hội đồng về tính Hiệp hành vào cuối năm 2024 đã theo hướng này.
Đức Phanxicô cũng bổ nhiệm một số phụ nữ vào các vị trí cấp cao tại Vatican. Vào tháng 1 năm 2025, ngài bổ nhiệm nữ tu người Ý
Simona Brambilla làm Tổng trưởng — người phụ nữ đầu tiên trong lịch sử Giáo triều Rome đảm nhận chức vụ này — đứng đầu Thánh bộ đặc trách đời sống thánh hiến. Cũng trong tháng đó, ngài công bố Sơ
Raffaella Petrini sẽ trở thành người đứng đầu Phủ Thống đốc Thị quốc Vatican. Như vậy, hai nữ tu này đảm nhận những vị trí vốn trước đây chỉ dành cho các hồng y.
Việc bổ nhiệm Sơ
Nathalie Becquart làm phó tổng thư ký của Thượng Hội đồng Giám mục năm 2021 cũng mang ý nghĩa rất quan trọng. Vị nữ tu người Pháp này trở thành người phụ nữ đầu tiên có quyền bỏ phiếu trong hội đồng này. Cùng năm đó, ngài bổ nhiệm Nữ tu Alessandra Smerilli làm “nhân vật số hai” trong thánh bộ lớn đặc trách về Phục vụ sự Phát triển Con người Toàn diện. Ngài cũng đưa ba phụ nữ vào Thánh bộ Giám mục, cùng với những sự bổ nhiệm quan trọng khác dành cho phụ nữ vào các vị trí tại Vatican.
9. Cải tổ Giáo triều và minh bạch tài chính
Lễ công bố Tuyên ngôn “Dignitas Infinita” của Tổng trưởng Bộ Giáo lý Đức tin ngày 8 tháng 4 năm 2024 Antoine Mekary | ALETEIA
“Bệnh Alzheimer về mặt tinh thần”, “buôn chuyện”, “lợi nhuận thế gian”, “tự phô trương…” Trong bài diễn từ nổi tiếng về
15 căn bệnh của Giáo triều Rome được đưa ra vào dịp Giáng sinh năm 2014, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã không nương tay với chính bộ máy điều hành của mình. Thật vậy, sau vụ bê bối Vatileaks gây chấn động triều đại giáo hoàng của Đức Bênêđictô XVI, Hồng y đoàn đã giao phó cho Đức Hồng y Bergoglio nhiệm vụ cải cách hệ thống.
Vị giáo hoàng người Argentina nhanh chóng thực hiện các bước để tiến hành cuộc cải tổ cơ cấu Giáo triều. Để đạt được mục đích này, ngài tập hợp quanh mình một nhóm làm việc nhỏ mang tính đồng nghị gồm các hồng y đến từ khắp nơi trên thế giới.
Ngoài việc cải cách các cơ quan truyền thông của Tòa thánh và hợp nhất các Hội đồng Giáo hoàng, Đức Thánh Cha và hội đồng của ngài đã xử lý vấn đề quản lý tài chính của Vatican. Lộ trình rất rõ ràng: chống tham nhũng và rửa tiền, thúc đẩy tính minh bạch, đồng thời đơn giản hóa và làm rõ các quy trình ra quyết định. Kết quả chẳng hạn như Văn phòng Quốc vụ khanh đầy quyền lực, đã bị tước bỏ tất cả các quỹ tài chánh và tài sản bất động sản mà trước đây vẫn do cơ quan này quản lý.
Với việc cách chức Hồng y Angelo Becciu, nguyên là nhân vật số ba tại Vatican, vào tháng 9 năm 2020, người bị tình nghi biển thủ khi còn giữ chức Phụ tá Quốc vụ khanh, Đức Thánh Cha Phanxicô đã đẩy nhanh tiến trình cải tổ của ngài. Việc mở phiên tòa lịch sử tại Vatican vào tháng 7 năm 2021 liên quan đến vụ bê bối xoay quanh việc mua bán đầy rủi ro một tòa nhà ở London là bằng chứng cho thấy sự thay đổi văn hóa đã diễn ra dưới triều đại giáo hoàng của ngài. Đức Hồng y Becciu cuối cùng đã bị kết án năm năm rưỡi tù trong phiên tòa đầu tiên.
Ngày 19 tháng 3 năm 2022, sau chín năm làm việc, Đức Giáo hoàng đã chính thức ban hành Tông hiến mới nhằm cập nhật tổ chức Giáo triều Rome. Văn kiện có tựa đề
Praedicate Evangelium – “Loan báo Tin mừng” – thay thế cho hiến chế Pastor Bonus do Đức Gioan Phaolô II công bố năm 1988.
Sau đó, Đức Phanxicô phê chuẩn nhiều biện pháp tái cấu trúc được thực hiện trong suốt triều đại giáo hoàng của ngài, cũng như một số quyết định chưa từng có tiền lệ, chẳng hạn như khả năng bổ nhiệm giáo dân, cả nam và nữ, làm người đứng đầu các bộ. Tuy nhiên, giai đoạn cuối của triều đại giáo hoàng ghi đậm cảm giác mệt mỏi và thất vọng giữa các nhân viên Vatican, những người âm thầm chỉ trích cho rằng những cải cách vẫn chưa đủ.
10. Đối thoại với Hồi giáo
Đức Thánh Cha Phanxicô bên các nhà lãnh đạo tôn giáo trong một cuộc họp liên tôn tại thành phố cổ Ur, thuộc tỉnh Dhi Qar, miền nam Iraq VINCENZO PINTO | AFP
Có lẽ một trong những trọng tâm chính trong triều đại giáo hoàng của ngài là cuộc đối thoại với Hồi giáo đã đạt đến một cấp độ chưa từng có dưới thời Đức Phanxicô, sau khi mối quan hệ với người Hồi giáo gặp những trở ngại nghiêm trọng do các hiểu lầm phát sinh sau bài diễn từ của Đức Bênêđictô XVI tại Regensburg năm 2006.
Trong một thập niên được đánh dấu bằng chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo cực đoan và sự tàn bạo của ISIS, đặc biệt là ở Trung Đông, Đức Thánh Cha đã có nhiều cuộc gặp gỡ với các vị chức sắc Hồi giáo. Ngài cho rằng văn hóa gặp gỡ là giải pháp thay thế duy nhất cho “sự man rợ của những kẻ thổi bùng ngọn lửa hận thù”, như ngài giải thích tại một hội nghị hòa bình được tổ chức tại Đại học Al-Azhar ở Ai Cập vào năm 2017.
Kim chỉ nam này đã dẫn bước ngài đến Abu Dhabi (Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất) vào tháng 2 năm 2019, nơi ngài ký một thỏa thuận lịch sử với Đức Đại Imam Al-Tayyeb của Đại học Al-Azhar. Cả hai vị cùng đặt bút ký một
văn kiện chưa từng có về “Tình huynh đệ nhân loại”, một bản đúc kết thực thụ về các giá trị chung được tất cả các tôn giáo bảo vệ và sẽ được gửi đến tất cả các nhà lãnh đạo có tầm ảnh hưởng.
Thông điệp thứ ba của Đức Thánh Cha Phanxicô,
Fratelli tutti, đánh dấu một bước tiến mang tính quyết định trong đối thoại liên tôn. Ngài nhiều lần trích dẫn lời Đức Đại Imam Ahmed Al Tayyeb, nói rằng chính Đức Đại Imam đã truyền cảm hứng cho thông điệp này, và nhắc lại lời kêu gọi tất cả các tôn giáo cùng lên án bạo lực nhân danh tôn giáo. Ngài nhấn mạnh rằng không ai được phép gây ra bạo lực nhân danh Thiên Chúa. Ngài đã gặp “người anh em” Al Tayyeb lần thứ sáu trong vòng năm năm, trong chuyến tông du đến Bahrain vào năm 2022.
Năm 2021, trong cuộc gặp với Đức Đại giáo chủ al-Sistani tại Iraq, Đức Thánh Cha đã bày tỏ mong muốn đối thoại với Hồi giáo Shiite. Chính trong tinh thần này, ngài đã bổ nhiệm Tổng giám mục Tehran, Dominique Mathieu, làm hồng y vào tháng 12 năm 2024.
11. Đại kết
Đức Thánh Cha Phanxicô tại một cuộc họp đại kết ở Hội đồng các Giáo hội Thế giới tại Geneva, vào ngày 21 tháng 6 năm 2018. DENIS BALIBOUSE I POOL I AFP
Đó là một trong những hình ảnh nổi bật trong triều đại giáo hoàng của ngài. Vào ngày 12 tháng 2 năm 2016, gần một ngàn năm sau cuộc Đại ly giáo năm 1054, người đứng đầu Giáo hội Công giáo lần đầu tiên gặp gỡ Đức Thượng phụ Chính thống giáo Moscow. Cuộc gặp gỡ lịch sử này, diễn ra tại sân bay ở Cuba, đã đánh dấu sự ấm lên trong mối quan hệ giữa hai Giáo hội.
Tuy nhiên, chính sách nối lại tình hữu nghị đã bị gián đoạn khi, vào ngày 24 tháng 2 năm 2022, quân đội Nga xâm lược Ukraine, với việc chúc phúc của Đức Thượng phụ Kirill. Trong khi Đức Thánh Cha và Đức Thượng phụ đang có kế hoạch gặp nhau tại Giêrusalem vào tháng 6 cùng năm, thì những bất đồng do cuộc chiến ở Ukraine gây ra đã bùng lên, với việc Đức Thánh Cha Phanxicô được cho là đã khuyên Đức Kirill không trở thành “cậu bé giúp lễ cho ông Putin”. Sự thất bại này trong mối quan hệ với Giáo hội Chính thống giáo Nga chắc chắn là một trong những điều nuối tiếc lớn nhất của Đức Thánh Cha Phanxicô.
Trên một phương diện hoàn toàn khác, Đức Thánh Cha Phanxicô đã đến Stockholm, Thụy Điển, vào năm 2016 để kỷ niệm 500 năm cuộc Cải cách Tin lành. Cùng với các đại diện của Liên đoàn Tin lành Thế giới, ngài đã ký một tuyên bố chung kêu gọi vượt qua “những xung đột trong quá khứ” để hướng tới sự hiệp thông và liên đới sâu sắc hơn.
Năm 2018, ngài đã thực hiện một “cuộc hành hương đại kết” đến Geneva, Thụy Sĩ, nhân dịp kỷ niệm 70 năm thành lập Hội đồng các Giáo hội Thế giới. Tổ chức này quy tụ khoảng 348 Giáo hội Chính thống, Tin lành và Anh giáo và đại diện cho 500 triệu tín đồ.
Phong cách và tính cách của Đức Phanxicô cũng giúp ngài thiết lập những mối liên hệ gần gũi với các anh em Kitô hữu khác, đặc biệt là Đức Thượng phụ Bartholomew của Constantinople, người mà ngài đã gặp khoảng 10 lần và là nguồn cảm hứng cho thông điệp Laudato si' của ngài, và Đức Tổng giám mục Canterbury, Justin Welby, người mà ngài đã cùng cộng tác để giải quyết cuộc xung đột ở Nam Sudan.
Vào cuối năm 2023, việc công bố văn kiện Fiducia Supplicans đã gây ra phản ứng từ phía Giáo hội Cốp, khiến họ tuyên bố sẽ tạm ngưng cuộc đối thoại thần học với Giáo hội Công giáo.
Sự qua đời của đức giáo hoàng để lại cho vị kế nhiệm kế hoạch đến thăm Thổ Nhĩ Kỳ cùng với Đức Thượng phụ Bartholomew, nhân kỷ niệm 1.700 năm Công đồng Nicaea.
12. Đức Thánh Cha Phanxicô và những tranh cãi về phụng vụ
Đức Thánh Cha Phanxicô cử hành Thánh Thể ANDREAS SOLARO / POOL / AFP
Ngày 16 tháng 7 năm 2021, vị giáo hoàng người Argentina đã gây nên một làn sóng phản ứng mạnh với tự sắc
Traditionis Custodes, bãi bỏ quyết định năm 2007 của Đức Bênêđictô XVI về việc mở rộng khả năng cử hành Thánh lễ theo sách lễ năm 1962, được mô tả là “hình thức ngoại thường của nghi lễ Rôma".
Cách gọi này đã bị Đức Thánh Cha Phanxicô loại bỏ, ngài bày tỏ mối lo ngại rằng phụng vụ đang được sử dụng để gây chia rẽ. Quyết định này đã vấp phải sự bất bình sâu sắc trong một số các thành phần thuộc Giáo hội Công giáo, đặc biệt là tại Pháp và Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, vào tháng 2 năm 2022, Đức Giáo hoàng đã xác nhận quyền của Huynh đoàn Thánh Phêrô được cử hành theo nghi lễ Tridentine, vì cộng đoàn này, luôn trung thành với Giáo hoàng, đã được thành lập cách riêng cho mục đích đó. Đức Thánh Cha muốn để các giám mục tự quyết định theo từng trường hợp cụ thể tùy theo tình hình địa phương. Tuy nhiên, Đức Phanxicô vẫn mong muốn có sự hiệp nhất tối đa trong phụng vụ, theo luật của Sách lễ do Đức Phaolô VI ban hành năm 1969.
Ngày 29 tháng 6 năm 2022, qua tông thư Desidero desideravi, ngài nhắc lại rằng phụng vụ phải bảo đảm “một lời cầu nguyện chung và duy nhất”, có khả năng diễn tả sự hiệp nhất của Giáo hội như Công đồng Vatican II mong muốn.
[Chuyển Việt ngữ: TRI KHOAN 25/4/2025]
