Quyền lực và sự mong manh: Sức mạnh bí ẩn của Vatican
Mistervlad / Shutterstock
07/07/25
Trong một cuộc phỏng vấn, nhà báo người Pháp Loup Besmond de Senneville chia sẻ về các vị Giáo hoàng, cũng như “quyền lực mềm” đáng kể pha trộn với sự “mong manh” của Vatican.
Là phóng viên thường trú tại Rome từ năm 2020 đến 2024 cho tờ nhật báo Pháp La Croix, nhà báo Loup Besmond de Senneville đã có cuộc trò chuyện với i.Media để chia sẻ cái nhìn của ông về vai trò hiện nay của ngoại giao Tòa Thánh sau khi Đức Thánh Cha Phanxicô qua đời và Đức Lêô XIV được bầu chọn.
Ông hồi tưởng về quãng thời gian làm phóng viên thường trú tại Vatican và đưa ra một phân tích độc đáo về “bộ máy”, bộ máy hành chính và ngoại giao phức tạp của Vatican, với những điểm mạnh và điểm yếu của nó.
Phải chăng cơn sốt của giới truyền thông toàn cầu xung quanh tang lễ của Đức Thánh Cha Phanxicô và cuộc bầu chọn Đức Lêô XIV cuối cùng cho thấy rằng thể chế này, từng bị cho là lỗi thời và thiếu hiệu quả, vẫn còn đầy sức hấp dẫn và mang trong mình một sự khôn ngoan vượt trên những biến chuyển chính trị?
Tòa Thánh Vatican có một mối tương quan với thời gian khác biệt so với hầu hết các quốc gia khác: Tòa Thánh hiện hữu trong một khoảng thời gian dài, thậm chí rất dài. Theo một chiều hướng hoàn toàn khác, Nga và Trung quốc cũng tồn tại trong một thời gian dài, với tầm nhìn đế quốc. Nhưng vai trò của Giáo hoàng thể hiện một điều gì đó độc đáo, khác biệt với tất cả những quyền lực khác.
Sự có mặt đông đảo các nguyên thủ quốc gia tại tang lễ của Đức Thánh Cha Phanxicô và lễ nhậm chức của Đức Lêô đã chứng minh quyền lực mang tính biểu tượng của Vatican và của hình ảnh vị Giáo hoàng, một hình thái quyền bính mà ngài đại diện. Quyền bính này không nhất thiết phải là chức năng hay mang tính vận hành, nhưng vẫn tồn tại ở đó một thẩm quyền đạo đức, một sức mạnh biểu trưng đáng kinh ngạc.
Vai trò trung gian của Vatican, tùy thuộc vào cách giải thích thiên lệch mang tính đảng phái
Về vấn đề đặc biệt nhạy cảm của cuộc chiến tại Ukraine, lập trường của Đức Thánh Cha Phanxicô đã gặp phải sự ngộ nhận. Nhưng liệu cuộc gặp gỡ giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Zelensky tại tang lễ của ngài có cho thấy rằng Vatican vẫn là trung tâm của cuộc chơi và là một người đối thoại có giá trị?
Vatican vẫn là một trong số ít nơi có khả năng giữ trung lập để đóng vai trò trung gian mà không có những động cơ ngầm. Các quốc gia khác cũng đang đặt mình vào vị trí trung gian, chẳng hạn như Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng rõ ràng họ làm điều đó với những động cơ ngầm của khu vực. Trong khi đó, Vatican không có động cơ tiềm ẩn nào.
Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng trong thời gian gần đây ít có sự trung gian chính trị diễn ra. Việc không thể làm trung gian giữa Ukraine và Nga hoặc giữa Israel và Palestine hiện nay chủ yếu liên quan đến hình ảnh mà các bên tham chiến gán cho Vatican, khi họ xem Vatican là quá Công giáo theo quan điểm của Nga, quá thân Nga theo quan điểm của Ukraine, hoặc quá thân Israel hoặc nghiêng về Palestine tùy thuộc vào quan điểm của mỗi bên... Nhưng điều này không dựa trên bất kỳ xung đột lợi ích thực sự nào.
Giáo Hội là tiếng nói của hòa bình
Những tuần đầu tiên của triều đại Đức Lêô XIV đã được đánh dấu bằng những lời kêu gọi hòa bình không ngừng của ngài, cũng như tình hình địa chính trị toàn cầu xấu đi, gồm cả sự lan rộng của chiến tranh ở Trung Đông. Liệu điều này có thể được coi là dấu hiệu thất bại của Đức Giáo hoàng... hay, ngược lại, cho thấy bản chất ngôn sứ triệt để trong sứ điệp của ngài?
Tôi không nghĩ chúng ta có thể đổ lỗi cho Đức Giáo hoàng về sự thất bại của những lời kêu gọi hòa bình của Ngài. Việc kêu gọi hòa bình là một phần trong sứ mạng của ngài, trong mọi thời điểm. Điều này đã trở thành truyền thống ít nhất từ thời Đức Bênêđictô XV, và chúng ta đã thấy điều đó ở tất cả các vị giáo hoàng thời hiện đại.
Mặt khác, đúng là chúng ta chỉ có thể ghi nhận sự thiếu hiệu quả của những lời kêu gọi này. Nhưng liệu những lời kêu gọi này, tự bản thân chúng được đưa ra nhằm mục đích phải “hiệu quả” không? Tôi không chắc. Chúng có vai trò mang tính biểu tượng, không ngừng nhắc nhở chúng ta rằng hòa bình vẫn là điều đáng mong ước. Chúng ta không thể đòi hỏi giáo hoàng mỗi sáng phải giải quyết tất cả các vấn đề của thế giới …
Nhưng mặt khác, việc có một thể chế, là Giáo hội Công giáo, tin vào hòa bình, hòa bình với sự công bình, gửi đi một thông điệp rất mạnh mẽ. Và đó là một tiếng nói mà chúng ta cần, ngày nay thậm chí cần hơn bao giờ hết.
Quyền lực trong sự yếu đuối
Tòa Thánh kết hợp một hình thức “quyền lực mềm” mạnh mẽ với những phương tiện rất hạn chế. Ông đã tháp tùng Đức Giáo hoàng Phanxicô trong các chuyến tông du từ năm 2021 đến năm 2024, với một vị giáo hoàng đã yếu về thể chất, nhưng vẫn đi đến những vùng tình hình phức tạp, đặc biệt là ở Iraq. Liệu điều đó có chứng minh rằng sự yếu đuối cũng có thể trở thành một công cụ cho nền ngoại giao “phi vũ trang và giải trừ vũ khí”, như lời của Đức Lêô XIV?
Đúng là ngoại giao Tòa Thánh có ít nguồn lực, và điều thú vị là Đức Thánh Cha Lêô XIV đã bày tỏ mong muốn về một nền hòa bình “phi vũ trang và giải trừ vũ khí” trong bài diễn văn đầu tiên của Ngài. Tòa Thánh thực hiện ngoại giao “phi vũ trang” theo đúng nghĩa đen vì Tòa Thánh không có bộ máy quân sự. Nếu ngoại giao thất bại, Vatican không còn gì khác: ngoại giao là công cụ duy nhất của Tòa Thánh.
Tuy nhiên, tôi vẫn sửng sốt trước sự tương phản giữa tính chuyên môn rất cao của các nhà ngoại giao Tòa Thánh — sự hiện diện của rất nhiều đại sứ được công nhận tại Tòa Thánh chứng tỏ đây là một nơi quan trọng và chiến lược — và đồng thời, là những nguồn lực hạn chế của Tòa Thánh. Chỉ có vài chục viên chức ở Rome, và các sứ thần tại nhiều quốc gia trên thế giới làm việc trong những điều kiện rất khó khăn. Do đó, Tòa Thánh Vatican kết hợp giữa quyền bính và sức mạnh mang tính biểu tượng rất lớn với một sự mỏng manh lớn hơn nhiều về nguồn nhân lực và tài chính so với những gì người ta có thể tưởng tượng.
Ngoại giao Tòa Thánh: mang tính thể chế và cá nhân
Liệu sự nhạy cảm của Đức Phanxicô như là người phát ngôn cho Nam Toàn cầu có mâu thuẫn với truyền thống ngoại giao của Tòa Thánh, hay những nguyên tắc nền tảng của ngài, đặc biệt trong vấn đề giải trừ quân bị, phù hợp với truyền thống ngoại giao lâu đời?
Nền ngoại giao của Tòa Thánh luôn được định hình bởi sự kết hợp giữa truyền thống ngoại giao hàng thế kỷ của Vatican và những xác tín cá nhân. Điều này không chỉ đúng trong ngoại giao mà còn trong mọi lãnh vực của đời sống.
Trong triều đại của Đức Phanxicô, qua những lời kêu gọi giải trừ vũ khí và xây dựng hòa bình, Ngài đã nhất quán với truyền thống ngoại giao của Tòa Thánh từ thời Đức Bênêđictô XV, vị giáo hoàng thời Đệ nhất Thế chiến, và những lời kêu gọi của Đức Piô XII, Gioan XXIII cùng câu nói nổi tiếng của Đức Phaolô VI “không bao giờ chiến tranh nữa”. Về vấn đề xung đột Israel-Palestine, việc Đức Thánh Cha Phanxicô công nhận Nhà nước Palestine là một cử chỉ quan trọng, nhưng hoàn toàn phù hợp với lập trường truyền thống của Vatican ủng hộ giải pháp hai nhà nước.
Điểm độc đáo của ngài là giữ khoảng cách đáng kể với Hoa Kỳ, chưa nói phần nào đó là sự phản đối chủ nghĩa Mỹ, và một tinh thần hòa bình mạnh mẽ hơn các vị tiền nhiệm, với sự lên án rất rõ ràng không riêng việc sử dụng vũ khí hạt nhân mà cả việc sở hữu chúng, do đó phủ nhận bất kỳ nguyên tắc răn đe nào. Về mặt chủ nghĩa hòa bình, ngài đã đặt mình vào vị trí là người của Nam Toàn cầu.
Cải cách giáo triều của Đức Thánh Cha Phanxicô
Liệu “tinh thần triệt để” của Đức Thánh Cha Phanxicô, đặc biệt liên quan đến việc cải tổ tài chính của Vatican, có làm suy yếu bộ máy? Hay ngược lại, nó đã phục hồi Tòa Thánh như một đối tác đáng trọng và đáng tin cậy trên trường quốc tế?
Tôi có ấn tượng rằng mong muốn của Đức Thánh Cha Phanxicô trong việc dọn dẹp “Augean stables” (ND: thuật ngữ chỉ một nơi đầy tham nhũng) về mặt tài chính và từ đó khôi phục sự ổn định tài chính, đưa Vatican ra khỏi danh sách đen, và hợp tác với Moneyval đã được đón nhận khá tốt trong giới ngoại giao.
Tuy nhiên, một số nhà ngoại giao không phải lúc nào cũng hiểu rõ phương pháp cải tổ Giáo triều của Đức Thánh Cha Phanxicô. Họ thường nói với tôi: “Dù sao ngài cũng đi hơi quá xa”. Anh có thể cảm nhận được rằng những nhà ngoại giao này cảm thấy tiếc cho các đồng nghiệp của họ tại Tòa Thánh... Các nhà ngoại giao cũng khó hiểu được những vấn đề liên quan đến vụ xét xử Hồng y Becciu, một vụ án rất phức tạp.
Nhưng nhìn chung, họ cho rằng toàn bộ tiến trình này đã cho thấy Đức Thánh Cha Phanxicô cam kết khôi phục uy tín tài chánh của Vatican.
[Nguồn: aleteia]
[Chuyển Việt ngữ: TRI KHOAN 8/7/2025]
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét